Cross Section IDFA Award

Van de elf films die strijden om de Cross Section IDFA Award als Beste Lange Documentaire Debuut, gaat nagenoeg de helft over (groot)moeders. Wellicht kunnen andere verhalen pas verteld worden als de navelstreng door een nieuwe generatie is doorgeknipt.

Een van de lessen die elke kunstacademiestudent meekrijgt: vertel over wat je kent. Zoek het niet in verre uithoeken, in moeilijke kronkelwegen waarmee je indruk denkt te moeten maken, maar blijf dicht bij huis. Juist in het persoonlijke zit het universele.

Dat veel afstudeerfilms over het gezin van herkomst gaan, is dus niet zo vreemd. Wat minder vaak voorkomt, is dat in de debuutcompetitie van IDFA (Cross Section IDFA Award) vijf van de elf lange documentaires gaan over moeders. Elk op hun eigen manier, op sommige vlakken overlappend.

In vier van deze vijf documentaires gaat het over de (groot)moeder van de maker zelf. In twee gevallen over twee generaties moeders. Samen geven de films een portret van de moeilijkheid en schoonheid van moeder zijn, van kind zijn, van voor elkaar zorgen en de verschillende obstakels die uiteenlopende culturen vanaf de geboorte meegeven.

In het Chinese documentaire-essay Dear Mother, I Meant to Write About Death overdenkt dochter en regisseur Siyi Chen de relatie met haar moeder, die voor haar verzwijgt dat ze kanker heeft. Het aangenaam verstilde portret Guapo’y van Sofia Paoli Thorne uit Paraguay toont een paradijselijke stilte na een decennialange storm, waarin een moeder en dochter terugblikken op het dictatoriale Stroessner-regime.

Toxic masculinity
Mannelijk machtsmisbruik wordt belicht in het Colombiaanse Loving Martha; een ter harte genomen overdracht van grootmoeder op kleindochter. In een brief smeekt grootmoeder – slachtoffer van huiselijk geweld – maker Daniela López de relatie met haar aanstaande man te verbreken, omdat ze tekenen aan de wand ziet: “Stop de vicieuze cirkel van geweld waaraan wij vrouwen van deze familie onderworpen zijn.” De noodkreet vormt het begin van een intieme terugblik op wat oma heeft moeten doorstaan.

Toxic masculinity speelt ook een grote rol in het Mexicaanse Mom. De enige documentaire van deze vijf die door een man is gemaakt, Xun Sero, die zijn eigen moeder in beeld brengt.

De toepasselijke titel zegt al genoeg (de originele Mexicaanse titel is het nog lieflijker klinkende Mamá). Mom is een film waarin, op zoonlief na, tot op het eind geen enkele man in bewegend beeld wordt getoond. Zoonlief lijkt zijn moeder daarmee te beschermen voor de giftige mannelijkheid waaraan ze heeft blootgestaan. Zelf nam hij het zijn moeder lang kwalijk dat hij geen aanwezige vader had, maar zijn film met moeder in de hoofdrol kan gezien worden als een haar gegund eerherstel.

Wat ze eerder strijdlustig dan melodramatisch met haar zoon deelt, is een persoonlijke geschiedenis van geweld. Tijdens haar tienerzwangerschap kon ze alleen maar hopen te zullen bevallen van een jongen – daar zou het leven gemakkelijker voor zijn.

In de woorden van moeder Hilda: “Vrouwen met temperament zijn de enigen die verder komen.”

Te grote erfenis
Een tegenpool met overlap, zo is vergeleken met Mom het Iraanse Silent House te zien, van de hand van broer en zus Mohammadreza en Farnaz Jurabchian. De bijna operateske biografie van hun eigen familie, wonend in het huis van Esmat Dowlatshahi, de vierde vrouw van de Iraanse oud-koning Reza Shah, gaat enerzijds over de drang naar prestige van hun grootvader en anderzijds over hun grootmoeder en moeder die daar net zo goed de vruchten van plukten als de last van ervaarden. Een Visconti-achtig portret van status en weelde binnen de vervallen muren van wat ooit een statig fort was.

Met name tussen Mom, over een moeder van eenvoudige komaf op het platteland, en Silent House, over de deels ingekochte high society van Iran, is een mooie dialoog gaande, zelfs op scèneniveau. Het is duidelijk aan de volgende generatie om die dialoog te voeren. Om de navelstreng door te knippen, voordat er andere verhalen verteld kunnen worden. Haat, vergeving en liefde gaan daarbij hand in hand.

In Silent House klaagt grootmoeder over haar overleden echtgenoot, na vijftig jaar samenzijn en zes kinderen: “Hij was zo gemeen en rusteloos, behandelde me als oud vuil. Ik heb geen geluk gevoeld tot hij in zijn kist lag.” Aan het begin van Mom zien we hoe moeder het graf van haar vader nog altijd verzorgt, waarschijnlijk als enige. Ondanks alles wat hij haar heeft toegewenst en aangedaan. Op de achtergrond klinkt een haan. Bij het vertrek schuift ze de golfplaten weer over zijn laatste rustplek heen om het te beschermen. Tot de volgende keer, hoor je haar bijna zeggen. Alsof ze hem toedekt.

“Hoe gaan we terug?”, vraagt haar regisserende zoon na het bezoeken van het graf, naar de weg informerend. “Via dit pad, er is geen ander pad”, zegt zijn moeder met een brok in haar keel.

Dear Mother, I Meant to Write about Death (Women zai heiye de haishang) van Siyi Chen, Guapo’y van Sofia Paoli Thorne, Loving Martha (Amando a Martha) van Daniela López, Mom (Mamá) van Xun Sero en Silent House (Khaneye khamoosh) van Farnaz en Mohammadreza Jurabchian zijn te zien op IDFA, van 9 november tot en met 20 november 2022 in Amsterdam