Celluloid tentoonstelling in EYE

Op een nieuwe tentoonstelling in EYE staan pro­jectoren te ratelen en rolt er onvervalst celluloid door de machines. Geen nostalgie, maar een duidelijk statement dat fysieke, materiële cinema een zelfstandig medium is en niet de voorloper van digitaal.

Door Dana Linssen

Het is de nachtmerrie van elke operateur. Herstel. Het was de nachtmerrie van elke operateur totdat films in nullen en enen veranderden. De projectiecabine binnenkomen en dan op de vloer een berg celluloidspaghetti aantreffen. Terwijl de filmstrook vrolijk van de spoel afdanste. Op een nieuwe tentoonstelling in EYE, geheel en al gewijd aan alles wat cinema niet virtueel maar materieel maakt, is het een kunstwerk.
‘Light Spill’ (2005) is een installatie van Sandra Gibson en Luis Recoder waarin een 16mm-projector zonder opvangspoel gedurende een dag een berg film uitbraakt (op de foto in een eerdere opstelling te zien). Met zes beeldjes per seconde moet er aan het einde van de dag een mooie hoop liggen, hebben ze bij EYE berekend. Afgekeurde filmrollen worden eraan opgeofferd. Afval wordt afvalkunst. Een digitaal filmbestand kun je met een druk op de knop starten, kopiëren en wissen. Hier liggen meters per seconde verspringende beeldjes te verstoffen. Doet dat echt pijn? Of is het alleen maar sentimenteel?

Performance voor afwezige operateur
Doordat de lens ontbreekt, zie je bovendien niet wat er op de strook staat. Maar wat op het doek wordt geprojecteerd heeft in zijn abstractie (licht en schaduw) wel een grote esthetische kracht. Het doet je meteen afvragen wat er allemaal nodig is voordat een film een film is. Zijn licht en donker in wezen al niet genoeg? Wie is die eerste onbewogen beweger die dat kosmische schouwspel in beweging zet voordat ’s ochtends de deuren opengaan? Je zou "Light Spill" ook een performance voor een afwezige operateur kunnen noemen, die doorgaat als de toeschouwer al lang weer is doorgelopen. En daarmee is het aan het begin van de Celluloid-tentoonstelling een werk dat de toon zet. Dit zijn werken om speels over na te denken en ernstig om te glimlachen.
Bij het ter perse gaan van deze Filmkrant was de opvolger van ‘Robby Müller — Meester van het licht’ (een camera tussen analoog en digitaal) nog in aanbouw. Het was wel al duidelijk dat dit een expositie gaat worden die niet alleen over de materialiteit van het celluloid zal gaan en hoe je daarnaar kunt kijken. De tentoonstelling laat ook horen hoe je ernaar kunt luisteren. Voor een zaalgrote installatie van het Portugese kunstenaarsduo João Maria Gusmão & Pedro Paiva zullen 32 projectoren worden opgesteld. Een ratelende symfonie zal filmpjes begeleiden van uiteenlopende zaken als een struisvogelei dat om zijn eigen as tolt (‘Eye Eclipse’), twee in slowmotion gefilmde papegaaien (‘Glossolalia (Good Morning)’) waardoor we ons kunnen verlustigen aan de textuur van het rood en blauw van hun vleugels, of een opgezette aap die naar een vallende appel kijkt (‘Darwin’s Apple, Newton’s Monkey’). Het belooft een cinematische variant te worden op de aloude Wunderkammer, voorloper van het museum zelf, die een extra laag aan deze tentoonstelling geeft.

Geen verouderd medium
Celluloid moet geen nostalgische tentoonstelling worden. De aanwezigheid van kunstenares Tacita Dean (wier monumentale verticale installatie ‘FILM’ uit 2011 in een kleiner formaat voor de tentoonstelling zal worden opgebouwd) maakt duidelijk dat het een activistische tentoonstelling is. Dean is met haar savefilm.org naast bijvoorbeeld Hollywoodfilmmaker Christopher Nolan of Oscarwinnaar László Nemes (Son of Saul) een van de meest prominente pleitbezorgers van het behoud van celluloid als medium. Celluloid haalt de constatering dat celluloidfilm ontologisch iets anders is dan een digitale beeldenstroom uit de taboesfeer waar hij de laatste jaren in was terechtgekomen. Nu de meeste bioscopen cinema zonder film vertonen, is dit als het ware film zonder cinema. Het is ook een tentoonstelling die celluloid daardoor niet reduceert tot een voorloper van digitaal en de projector als een verouderd apparaat wegzet. Het thema gaat wel op een andere manier over verlies. Loop aan het eind maar helemaal terug naar het begin, waar die stapel film inmiddels wat groter is geworden.

Celluloid | 17 september t/m 8 januari 2017 | Met werken van Tacita Dean, João Maria Gusmão & Pedro Paiva, Rosa Barba, Sandra Gibson & Luis Recoder | Voor meer informatie eyefilm.nl | Houd ook filmkrant.nl in de gaten voor een recensie van de tentoonstelling en een interview met Tacita Dean (o.v.).