IFFR 2019: Blackout

De IFFR-tentoonstelling Blackout is een ode aan het zwart tussen de beelden. Het duister waar verzwegen verhalen en weggemoffelde geschiedenissen schuilen. Rustgevend zoemende diaprojectors brengen die weer tot leven.

Klik. Zwart. Beeld. De diaprojector valt stil en komt weer in beweging als de volgende dia door de carrousel gaat, in een ijzeren regelmaat ergens tussen trance en bewustwording. Wat gebeurt er in het donker, tussen de dia’s? De IFFR-tentoonstelling Blackout in de Kunsthal kijkt naar dat zwart tussen de beelden, de vergeten periodes uit het verleden. Die de geschiedenisboeken niet gehaald hebben bij gebrek aan machtige figuren die alle aandacht naar zich toe weten te trekken.
Voor de weggemoffelde, kleinere geschiedenissen kunnen we bij de kunsten terecht. In Blackout is daar een toepasselijke vorm voor gevonden: de bescheiden eenvoud van de diaprojector, verdwenen uit de huiskamers maar inmiddels door steeds meer kunstenaars gekoesterd. Blackout toont werken die sinds 2004 zijn gemaakt, het jaar waarin Kodak de productie van de carrousel-diaprojectors beëindigde. Dia’s vallen daardoor inmiddels onder de ‘media-archeologie’ maar Blackout gaat niet over de nostalgie van verdwenen apparaten. Kunstenaars gebruiken de projectorlamp nu om onderbelichte, weggemoffelde geschiedenissen te laten zien. En proberen zo de gaten in het historische geheugen te dichten.

[zwart beeld]

Het droogkomische Landscape Series # 1 (2013) van de Vietnamees Nguyen Trinh Thi bestaat uit foto’s die hij vond in krantenreportages met louter mensen die wijzen op een schijnbaar leeg landschap. Waar wijzen ze naar? Er moet ergens iets opvallends zijn maar er is niets te zien. De fotografen kwamen pas op de plaats van de nieuwsgebeurtenis aan nadat die al had plaatsgevonden. Gestolde agitatie. Het verleden ligt voor het oprapen maar ook net buiten ons bereik.

In Non-chronological History (2013) husselt de Thaise kunstenaar Prapat Jiwarangsan de geschiedenis door elkaar. Hij projecteert op niet-chronologische wijze en met meerdere diaprojectors namen van mensen die sinds 1932 een rol speelden bij politieke gebeurtenissen in Thailand. Iemands handelingen kunnen ook jaren later pas effect hebben. Zo gaan al die sober gepresenteerde namen kriskras door de tijd verbanden met elkaar aan, ook al hebben zeker Nederlandse kijkers nog nooit van deze mensen gehoord. Zo spint dit werk lange draden door het verleden.

[zwart beeld]

Kalksteenblokken vergezellen de dia-installatie Sedimentation of Memory (2017) van de in Nederland woonachtige Kristina Benjocki. Het kalksteen is afkomstig uit Neerkanne, gelegen tussen de Nederlandse en Belgische grens, waar lagen oude en recente geschiedenis naast elkaar bestaan, van het Neolithicum, de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog tot het Verdrag van Maastricht. Sedimenten van de diepe tijd en de waan van de dag zijn samengebald tot één beeld.
Ook de Belgische kunstenaar Floris Vanhoof gebruikt de diepe tijd voor zijn Fossil Locomotion (2016). Het werk bestaat uit dia’s van de fossielencollectie van zijn familie die onder invloed van licht weer tot leven komt. Begeleid door een hypnotiserende soundtrack krijgen de miljoenen jaren oude dieren een nieuw leven in de duisternis tussen de dia’s en de flikkering van het beeld.

[zwart beeld]

Van fossielen lijkt het een grote stap naar het heelal, maar ze delen eenzelfde weidse blik op de geschiedenis. Her Luminous Distance (2014) van de Britse Aura Satz is een eerbetoon aan vrouwelijke wetenschappers in ruimtestations die jaren onderbelicht zijn gebleven. In een dubbele dia-projectie zien we archieffoto’s van deze wetenschapsters, maankraters die naar hen zijn vernoemd en fotografische platen van sterren genomen rond 1900. Ze vormen samen een eigen, aparte constellatie in het heelal, onder toeziend oog van de dove astronoom Henrietta Swan Leavitt.
De Amerikaanse Cauleen Smith zet nog een stap verder in de ruimte in haar Space Station Rainbow Infinity en haar performance Black Utopia LP (2014) in het auditorium van de Kunsthal. Ze toont een aanstekelijke, kleurrijke collage van spacy beelden in huiselijke setting, van onder andere Sun Ra en zijn Intergalactic Myth-Science Solar Arkestra. De excentrieke Afro-Amerikaanse muzikant-componist stond aan de wieg van het afrofuturisme, een soepele combinatie van zwarte muziek en sciencefiction: funk en ufo’s, dub en tijdreizen, jazz en zonnewinden. In Smiths performance kunnen bezoekers de selectie van dia’s bepalen, terwijl ze in Black Utopia LP op haar platenspeler bijpassende vinylpaten draait. Het festival toont onder de naam Calling Planet Earth een retrospectief van haar werk, samen met haar gerestaureerde debuutfilm Drylongso (1998). Smiths nieuwste korte film Sojourner (2018) draait daarnaast in de Tiger Short Competition.

[zwart beeld]

In de Griekse mythologie is Mneme de muze van het geheugen, verbeeld in Mneme (2017) en Mneme II van de Amerikaanse Raha Raissnia, te zien op een van de sound//vision-avonden in WORM Rotterdam. Net als de muze Mneme verzamelt Raissnia stukjes en beetjes uit het verleden en geeft ze zo een nieuwe betekenis. Ze heeft de 16mm filmstroken en dia’s met de hand geschilderd, net als het geverfde doek zelf, waarop zowel licht binnendringt als reflecteert. Het scherm en de dia’s zuigen zo het verhaal op dat tussen de beelden verscholen zit en kaatst het terug voor wie het vangen wil.

Blackout van 24 januari t/m 3 februari in Kunsthal Rotterdam