Andy Warhol en Paul Morrissey

Niet alleen worden Andy Warhols films in het Stedelijk Museum vertoond, ook kwamen onlangs twee cultklassiekers van Paul Morrissey op dvd uit: voluit getiteld andy warhol presents: flesh for frankenstein en blood for dracula. De twee mannen zijn minder geestverwant dan verwacht.

De ongebreidelde bloeddorst en de seksuele uitspattingen in het verpletterende, hilarische horrortweeluik flesh for frankenstein (1973) en blood for dracula (1974) doen vermoeden dat Paul Morrissey dezelfde amorele, niets veroordelende levenshouding had als Andy Warhol, de kunstenaar die hem de gelegenheid gaf om zijn subversieve films te maken. Niets is minder waar. Terwijl Warhol zijn onverschilligheid strategisch cultiveerde en het één niet belangrijker vond dan het andere, lijkt Paul Morrissey wel degelijk een moreel standpunt in te nemen. Zijn twee cultklassiekers lijken op het eerste gezicht een decadent feest vol stromend bloed en veel naakt. "Jullie willen seks en gore, dan krijgen jullie seks en gore", lijkt Morrissey tegen het verlekkerde filmpubliek te willen zeggen. Terwijl we volgens Warhol nooit verder dan de oppervlakte hoeven te kijken ("Just look at the surface. There I am. There’s nothing behind it"), heeft Morrissey zijn films volgens de Canadese kunsthistoricus Maurice Yacowar wel degelijk volgestopt met vlijmscherp commentaar op de ‘alles moet kunnen’-mentaliteit van zijn generatie. Hoed je als filmwetenschappers zich over cultfilms buigen, maar Yacowar geeft op de pas uitgebrachte dvd’s bij tijd en wijle wel degelijk een interessante draai aan flesh for frankenstein en blood for dracula.
Om de schaduwzijde van de losbandigheid te laten zien, koos Morrissey twee tragische figuren uit, beiden fenomenaal gespeeld door een jonge Udo Kier: Dracula, die in Italië op zoek gaat naar een maagdelijke huwelijkspartner en alleen maar promiscue dochters aantreft; en Frankenstein, die niet alleen met zijn monsterlijke creatie in de clinch ligt maar ook met zijn nymfomane vrouw.
Een goed voorbeeld van de verwoestende werking van vrije seks zit in flesh for frankenstein, waarin de seksbeluste barones bovenop het monster van Frankenstein ligt, klaar om de liefde te bedrijven, en in de veronderstelling dat ze alle touwtjes in handen heeft, totdat ze door de grote armen van de zombie wordt gewurgd. Haar macht bleek een illusie, haar lust haar ondergang.
Toch kun je een kanttekening zetten bij de cultuurpessimistische draai die Yacowar aan Morrissey’s oeuvre geeft, want is het niet ook een genreconventie dat het slecht afloopt met de personages uit een horrorfilm?

blood for dracula

Viezerik
Expert in zedelijk bederf is Dokter Frankenstein, die in opgewonden staat op een vrouwelijk lijk met openliggende buik kruipt — wij kunnen alleen maar raden naar wat zich onder het laken afspeelt. Hilarisch hoogtepunt is het moment dat Kier tegen zijn glurende bediende Otto roept: "Wat sta je daar nou te kijken, viezerik, draai je om!" Niet de dader maar de gluurder is hier de perverseling.
Op het audiocommentaarkanaal van de dvd’s worden amusante herinneringen opgehaald door Morrissey en Kier ("I’m Udo Kier en I’m Dracula"), terwijl Yacowar vele diepe lagen ontwaart in Morrissey’s werk. Het kasteel van Frankenstein noemt hij een gevangenis, ondanks de liberale capriolen van de bewoners. Ze worden gegijzeld door hun lust en juist beperkt door hun vrijheid, en dat is precies de morele paradox die Morrissey laat zien. Ook zijn eerdere films flesh, heat en trash volgden de zoektocht naar instant bevrediging, en met de kostuumfilms flesh for frankenstein en blood for dracula toonde hij de historische wortels van de westerse teloorgang.
Niet voor niets worden de personages in zijn films vaak gefilmd in een wc, die voor Morrissey symbool staat voor het morele vacuüm dat is ontstaan door een overdaad aan vrijheid. Volgens Morrissey hebben de hedonisten de traditionele waarden door de wc gespoeld. Neem Dracula, die naarstig op zoek is naar vers maagdenbloed, dus naar puurheid, maar die nergens kan vinden. Het tragische aan Dracula is dat hij uiteindelijk verwoest wordt door het gebrek aan puurheid om zich heen.

Überhengst
Warhols en Morrissey’s aanpak verschilde als dag en nacht, maar ze hadden wel één overeenkomst: een obsessie met voyeurs. flesh for frankenstein zit volgestopt met gluurders, die wij op onze beurt weer begluren. Kijk maar naar de twee kinderen die hun moeder via een spiegel bespioneren terwijl ze het bed deelt met haar gespierde bediende (überhengst Joe Dallesandro). Ook bij Warhols films bekruipt je het gevoel dat je zelf een voyeur bent die naar andere voyeurs kijkt. Warhol registreert met zijn onverzadigbare cameraoog het alledaagse in eindeloze beelden die geen onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken, en dus geen hiërarchie kennen, en waarin niets wordt goed- of afgekeurd; het moest als het leven zelf zijn. Warhol zei zelf in 1967 tegen Cahiers du Cinéma: "Ik zal nooit een oordeel vellen over iemand. Ik ben heel passief. Ik accepteer dingen. Ik kijk alleen, ik observeer de wereld."
Op de Warhol-tentoonstelling ‘Other voices, other rooms’ in het Stedelijk Museum (Post CS) zijn nog tot en met 13 januari 31 films van Warhol te zien. De opstelling is lichtelijk gekmakend: talloze filmschermen roepen om aandacht, maar bij geen van de films hou je het lang vol, vaak omdat het geluid niet duidelijk hoorbaar is en er geen rust heerst om de (lelijk) gedigitaliseerde beelden goed te bekijken. Het is leuk om te zien dat het Empire State Building na een uur nog steeds niet is veranderd, en dat Viva alweer een jonge kerel verleidt, maar uiteindelijk is ‘Other voices, other rooms’ één grote zap-tentoonstelling, waarbij de enige troost is dat Warhol zelf al zei dat zijn films niet gemaakt zijn om naar te kijken, maar om over te praten. De tentoonstelling doet vooral verlangen naar de ouderwetse aanpak van een strenge programmeur die één film tegelijk vertoont, de deur op slot doet en iedereen tot stilte maant.

Kloppend hart
Dan zijn de recent op dvd uitgebrachte films van Morrissey wel om je vingers bij af te likken. flesh for frankenstein en blood for dracula, die vlak na elkaar in Rome zijn opgenomen, is pure camp met tragische ondertonen en een warm kloppend hart voor het horrorgenre. In beide films speelt de familie een cruciale rol, of beter: het gebrek aan een begripvolle familie. Sommigen zoeken een surrogaatfamilie om hun falende ouders te vervangen, anderen durven helemaal geen vaste relatie aan te gaan. Daarbij dringt zich de vergelijking op met Warhols The Factory, die als een magneet werkte op talloze sterren en dolende zielen, waar niemand Warhol mocht aanraken. Morrissey begon vanaf 1965 in The Factory als adviseur van Warhol en regisseerde daarna onder andere chelsea girls. Terwijl Warhol een manie had om de werkelijkheid eindeloos te reproduceren (sleep, empire), introduceerde Morrissey plot, karakterontwikkeling en vorm, waardoor zijn provocerende films in ieder geval te genieten waren. Sommigen vonden Morrissey’s aanpak uitverkoop van Warhols minimalistische aanpak, anderen meenden dat hij Warhols cinema juist volwassen maakte. De lijzige kunstenaar had niets te maken met flesh for frankenstein en blood for dracula, Morrissey mocht alleen zijn naam gebruiken (‘Andy Warhol presents’) om de films te verkopen. Udo Kier denkt zelfs dat de films nooit de bioscoop hadden gehaald als Warhol er niet zijn naam aan had verbonden.
Paul Morrissey geeft op het commentaarkanaal van de dvd nog een sneer naar zijn mentor: "Warhols ideeën waren zo simpel, je moest er zelf achter komen wat ze te betekenen hadden, maar als je Andy een beetje kende dan wist je dat hij eigenlijk niet zoveel ideeën had." Morrissey kanaliseerde zijn ideeën juist wel, want hij vindt dat "alleen flink gestileerde films de tand des tijds kunnen doorstaan." 35 jaar na dato blijkt dat hij gelijk heeft: waar Warhols kale registraties vooral als tijdscapsule interessant zijn, zijn Morrissey’s horrortragedies nog steeds relevant.

Mariska Graveland

flesh for frankenstein en blood for dracula zijn op dvd uitgebracht door De Filmfreak/Warped Vision. De Warhol-tentoonstelling ‘Other voices, other rooms’ in het Stedelijk Museum (Post CS) in Amsterdam is nog te zien tot en met 13 januari.

flesh for frankenstein

Warhol op dvd

Films ‘van’ Warhol
andy warhol presents: flesh (1968), trash (1970), heat (1972) (regie: Paul Morrissey, met: Joe Dallesandro, afzonderlijke films: Force Video, import, 3-box Tartan Video, import).
Volgens regisseur Paul Morrissey leende Andy Warhol niet meer dan zijn naam en publiciteitsmachine aan deze films. flesh voert Little Joe (Dallesandro, uit de Velvet Underground-song ‘Walk on the wild side’) op als jongenshoer in Duitsland die zo geld probeert te verdienen voor zijn biseksuele vrouw en baby. trash gaat verder op het ingeslagen semi-pornografische pad, al moest de Amerikaanse filmcriticus Roger Ebert er destijds vooral om lachen: "trash passes right through pornography and emerges on the other side." heat is een parodie op Billy Wilders sunset boulevard.
andy warhol presents: madame wang’s (1981, regie: Paul Morrissey, Force Video, import).
Oost-Duitse sadomasochist vertrekt naar de VS om samen met Jane Fonda de revolutie voor te bereiden. Zonder Jane Fonda overigens. Verder net zo bizar als de korte synopsis klinkt.
the chelsea girls (1966, regie: Andy Warhol en Paul Morrissey, Raro Video, import).
Hoewel niet alle scènes daadwerkelijk zijn opgenomen in het beroemde New Yorkse Chelsea Hotel, verenigt Warhol in deze film in splitscreen de levens van zijn Factory habitués alsof ze hotelgasten zijn wiens levens elkaar soms wel en soms niet kruisen. Met op de tweede dvd Jonas Mekas’ portret scenes from the life of andy warhol en uitgebreide documentatie over hoe Warhol de oorspronkelijke simultaan vertoonde twee filmrollen semi-parallel (met pauzes en tempowisselingen) naast elkaar gedraaid wilde hebben, evenals een essay over het fenomeen splitscreen.
Cinema 16: American short films (diverse regisseurs, Cinema 16, import).
Met daarin opgenomen: screen test: helmut van Andy Warhol, zevende van de ruim 500 screen tests die Warhol tussen 1964-1966 opnam.
flesh for frankenstein en blood for dracula (De Filmfreak/Warped Vision), recent uitgebracht, zie artikel hierboven.
tootsie (1982, Sydney Pollack, Columbia TriStar Home, import).
Niet knipperen: Andy in uncredited cameo.

Films ‘over’ Warhol
54 (1998, Mark Christopher, Miramax, import).
Sferisch beeld van de in de jaren zeventig beroemd-beruchte New Yorkse club 54, waarin Warhol (Sean Gregory Sullivan) in bijrolletje nu eens niet in het middelpunt van de belangstelling staat.
any way the wind blows (2003, Tom Barman, A-Film).
Zelfs in het regiedebuut van dEUS-zanger Tom Barman, de droom van een Antwerpse zomernacht, komt Warhol even spoken in de vertolking van Sergio de Beukelaer.
basquiat (1996, Julian Schnabel, Miramax, import).
Portret van grafittikunstenaar Jean-Michel Basquiat die begin jaren tachtig de kunstwereld veroverde voordat hij aan aids overleed. Met David Bowie als Andy.
the doors (1991, Oliver Stone, Lions Gate, diverse import-edities).
Cultacteur Crispin Glover is te zien als Andy Warhol die aan de 15 ‘minutes of fame’ van die andere sixties-icoon Jim Morrison komt snuffelen.
factory girl (2006, George Hickenlooper, The Weinstein Company, import).
Biopic van ‘Factory girl’ Edie Sedgwick met Guy Pierce als Warhol.
i shot andy warhol (1995, Mary Harron, MGM Entertainment, import).
Gebaseerd op de levensgeschiedenis van de feministisch-radicale Valerie Solanas die op 3 juni 1968 een aanslag op Warhol pleegde. Met Jared Harris als Warhol.

Warhol op het web
warhol’s cinema: a mirror for the sixties (1989, Keith Griffiths en Simon Field, ubuweb.com/film/warhol.html).
Warhol is nog steeds big business, dus verwacht op het internet niet veel verloren filmschatten van de man (behalve het gebruikelijke vergeten Japanse reclamefilmpje op YouTube waarin hij reclame maakt voor TDK), maar de ‘internet movie database voor de underground’ ubuweb heeft wel deze docu van oud-IFFR-directeur Simon Field.