Alex van Warmerdam – Verschijningen

In de aanloop naar zijn tiende speelfilm Nr. 10 presenteert theater- en filmmaker Alex van Warmerdam ook een nieuwe expositie schilderwerken. Met de reeks portretten ten voeten uit verruimt hij zijn palet.

‘Vrouw met opgestoken haar’ is een portret en veel meer dan dat. De figuur is gekleed in een zwarte jurk met witte opdruk waar heuvels, bomen en lammetjes in te herkennen zijn. Veel te speels eigenlijk voor de draagster, die met haar houding één en al bedeesdheid uitstraalt. Haar torso en ledenmaten zijn afgebeeld in kleur, maar haar gezicht in historiserend zwart-wit. Die grijstinten resoneren met het vlakke landschap op de achtergrond. Het kan zee zijn, of heide. De onstuimigheid van de druipers waarmee het geschilderd is, wordt abrupt afgekapt door een betonnen vloer.

In deze surrealistische optelsom van tegenstrijdigheden – binnen en buiten, toen en nu, kleur en zwart-wit, afbeelding en werkelijkheid – is de hand van Alex van Warmerdam te herkennen. De regisseur die deze maand zijn nieuweling Nr. 10 uitbrengt, roept op canvas eenzelfde sfeer op als in zijn films. Met zijn schilderijen konden we al kennismaken tijdens zijn solo in het Stedelijk Museum Schiedam in 2010, drie jaar geleden tijdens de Eye-expo L’histoire kaputt en in 2018 toen Van Warmerdam voor het eerst tentoonstelde bij Grimm Gallery.

Die eerste galeriepresentatie bevatte tronies, karikaturale koppen in zeventiende-eeuwse traditie. Van Warmerdams nieuwe tentoonstelling in Grimm Gallery, Verschijningen, bestaat uit portretten ten voeten uit en daarmee verruimt hij zijn uitdrukkingspalet. Niet dat de schilderijen wilde actie tonen. Integendeel. De scènes zijn statisch en de personages vastgevroren in hun pose. Zoals de vrouw in vele lagen kleding die middenin een berglandschap staat. Deze Madonna-achtige verschijning oogt zelf als een berg, maar haar positionering op de weg geeft aan dat zij toch een Fremdkörper is, hierheen getransporteerd van elders.

Soms maken de figuren contact met de kijker, zoals de schuchtere jongen in roze pyjama die verdwaald lijkt in een interieur met opvallend veel stoelen. Van de vrouw met handtas zijn de ogen minder zichtbaar maar zij spreekt, heel subtiel, met haar lichaam. Linkerarm op de rug, handtas afhangend langs standbeen, een tikkeltje ongeduldig, maar waarom is onduidelijk. Hint het bed op de achtergrond naar de komst van een geliefde, het landschapje aan de wand naar vertrek?

Niet zelden wordt de vervreemdende afstand tot de figuren nog verder vergroot doordat Van Warmerdam ze door een soort ‘ontwikkelfilter’ haalt en in negatief afbeeldt, met wit haar en zwarte huid. Wat niet wegneemt dat zijn nieuwe werk nadrukkelijker schilderkunstig is dan voorheen. Zo buit hij in ‘Zondagochtend’ het craquelé uit dat is ontstaan door een toevallig net verkeerde menging van de verf. Het geeft de voorstelling, een vrouw in de opening van een grot, iets breekbaars en benadrukt het licht dat haar haar blauw kleurt en haar oogkassen doet oplichten. De titel van dit werk suggereert de wederopstanding van Christus en roept de vraag op of dit een aankondig is van een nieuwe fase in Van Warmerdams oeuvre.

Alex van Warmerdam – Verschijningen | 12 september t/m 23 oktober, Grimm Gallery, Amsterdam