Focus: Wonderschone trilogie
Apu-trilogie
Wie één van de mooiste trilogieën uit de filmgeschiedenis wil zien, moet de Apu-trilogie van Satyajit Ray in de Amsterdamse de Uitkijk niet overslaan. Het filmtheater vertoont de drie delen van het schitterende Indiase coming-of-age-verhaal op 1, 8 en 15 maart.
“De grootse, droevige, tedere overweldiging van de Apu-trilogie blijft in de geest van de filmkijker hangen als een belofte van wat film zijn kan.” Aldus de legendarische, zes jaar geleden overleden Amerikaanse filmrecensent Roger Ebert. Vol bewondering nam hij de Apu-trilogie op in zijn canon van Grote Films. Ebert was niet de enige die onder de indruk was van de trilogie, want ook al in de tijd dat de films uitkwamen, tussen 1955 en 1959, maakten zij diepe indruk en wonnen ze prijzen in onder meer Venetië en Cannes.
De Apu-trilogie is in meerdere opzichten een wonder. Satyajit Ray (1921-1992) was een jonge kunstenaar zonder filmervaring toen hij besloot om een beroemde Indiase roman over het opgroeien van een jongen te verfilmen. Met een cameraman, die ook geen ervaring had, maakte hij een paar testopnamen, stuurde die naar een studio, waar men zo onder de indruk was van de beelden, dat men wel een gokje wilde wagen. Voor de muziek zorgde de toen ook nog onbekend Ravi Shankar. Het eerste resultaat was Pather Panchali (1955), waarin het jochie Apu, een aangrijpende rol van de achtjarige Subir Banerjee, in de jaren twintig van de vorige eeuw opgroeit in een arm plattelandsgezin in Bengalen. Apu’s zusje overleeft de armoede niet.
In Aparajito (1956), het tweede deel, verhuist het gezin naar een stad, maar na het overlijden van zijn vader keert Apu met zijn moeder terug naar het platteland. Als hij een studiebeurs krijgt om in Calcutta te studeren, vindt hij zijn draai in het leven, maar vereenzaamt zijn achtergebleven moeder. In het slotdeel Apur sansar (1959) is Apu’s moeder overleden en probeert hij als afgestudeerde werk te vinden. Als Apu trouwt, weet het noodlot hem weer te vinden: zijn vrouw overlijdt bij de bevalling van hun eerste kind. Kapot geslagen door het leven trekt de bijna dertigjarige zich terug op het platteland.
De in prachtig zwartwit gefilmde Apu-trilogie is een aanklacht tegen armoede, maar vertelt ook een universeel verhaal over verlies en verdriet. De trilogie had makkelijk een sentimenteel melodrama kunnen worden, maar Ray houdt het sober. Roger Ebert krijgt het laatste woord over de trilogie. “Ze is als een gebed, bevestigend dat dit is wat cinema kan zijn, waarbij het niet toe doet hoe ver wij in ons cynisme kunnen verdwalen.”