Focus: Geweldenaar Sidney Lumet

Als iemand een retrospectief verdient is het Sidney Lumet. De productieve filmmaker (meer dan veertig films) liet zich niet vastpinnen op een genre. Ook liet hij zich niet ringeloren door Hollywood. Hoe goed hij was, is te zien in het dertien films tellende retrospectief The Outsider in Kino in Rotterdam.

Wie wil weten wat Sidney Lumet (1924-2011) dreef als filmmaker hoeft alleen maar deze uitspraak van hem te lezen: “Het doel van alle films is om te entertainen, maar het soort films waarin ik geloof gaat een stap verder. Het dwingt de kijker om een aspect van zijn geweten te onderzoeken. Het stimuleert nadenken en laat de hersenen werken.”

Het klinkt misschien hoogdravend, maar dat is het niet. Dat we dat denken zegt meer over onze gewenning aan de belabberde stand van zaken in de huidige Amerikaanse filmcultuur dan over Lumet. Het is de vraag of deze filmmaker in onze tijd zou kunnen debuteren met 12 Angry Men (1957). Het rechtbankdrama, waarin een jury moet oordelen of een jongen schuldig is aan moord, eindigt weliswaar met vrijspraak van de ten onrechte beschuldigde jongen, maar de aanklacht tegen racisme in de Amerikaanse rechtspraak is er niet minder om.

12 Angry Men, waarmee het retrospectief The Outsider opent, is een exemplarisch voorbeeld van Lumets filmopvatting dat entertainment en serieuze thematiek uitstekend kunnen samengaan. In de twintig jaar na deze film maakte Lumet een geweldige reeks films, die de kijker op het puntje van zijn stoel houden en de hersenen aan het werk zetten. Elke acteur wilde met Lumet werken. Hij wist sterren als Marlon Brando, Al Pacino, Richard Burton, Vanessa Redgrave, Paul Newman, Anne Bancroft, Dustin Hoffman en Faye Dunaway tot grootse prestaties te brengen.

Terecht komen acht van de dertien films in het retrospectief uit de jaren zestig en zeventig. Allemaal geweldige films: de Tenessee Williams-verfilming The Fugitive Kind (1960), The Pawnbroker (1964) over een getraumatiseerde overlevende van de nazikampen, het Koude Oorlog-drama Fail Safe (1964), het Tweede Wereldoorlog-drama The Hill (1965), het bij uitbreng controversiële Serpico (1973) over corruptie bij de New Yorkse politie, de Agatha Christie-verfilming Murder on the Orient Express (1974), het briljante Dog Day Afternoon (1975) over het mediacircus bij een gijzeling na een mislukte bankoverval, en de profetische televisiesatire Network (1976).

Ook na de jaren zeventig bleef Lumet uitstekende films maken, maar niet meer van het briljante niveau van zijn eerdere werk. Voor alle duidelijkheid: ook deze films steken nog ver uit boven een gemiddelde Hollywood-film in onze tijd. Prince of the City (1981) stelt net als eerder Serpico de corruptie bij de New Yorkse politie aan de kaak; The Verdict (1982) gaat over een door drankzucht aan lager wal geraakte advocaat die zich terugvecht in zijn beroep; Running on Empty (1988) voert twee anti-Vietnamoorlog-activisten op die zeventien jaar later nog steeds gezocht worden door de FBI, en Guilty as Sin, tenslotte, is een rechtbankdrama over een man die van moord op zijn vrouw wordt verdacht.

The Outsider: The films of Sidney Lumet is verplichte kost voor iedereen die iets zinnigs wil zeggen over de Amerikaanse filmgeschiedenis van de laatste vijftig jaar.

The Outsider: The films of Sidney Lumet | 13 februari t/m 18 mei | Kino, Rotterdam