Focus: Ongelovige gelovige Bergman
De avondmaalsgasten
Ingmar Bergman worstelde met vele demonen in zijn leven. Één ervan was religie. Fijn voor ons, want hij maakte er begin jaren zestig de imponerende trilogie Als in een donkere spiegel, De avondmaalsgasten en De grote stilte over. In november en december twee keer te zien in De Uitkijk.
Bergman moest in zijn leven met twee goden afrekenen. De eerste was zijn patriarchale vader, een strenge dominee die Ingmar en zijn broer en zus opvoedde met hel en verdoemenis. De god die zij van hun vader meekregen, was niet liefdevol en vergevingsgezind, maar angstaanjagend. Met die god moest ook worden afgerekend. Op latere leeftijd zei Bergman er dit over: “Als hij bestond was hij overduidelijk een afgrijselijke god, kleinzielig, rancuneus en vooringenomen. Ze mochten hem houden!”
Bergmans akelige religieuze opvoeding inspireerde hem tot drie films, waarin hij afrekende met het godsbeeld uit zijn jeugd en volgens hemzelf zelfs met het hele idee van een god. Dat laatste kan worden betwijfeld, want Bergman was nooit een atheïst, maar hooguit een ongelovige gelovige.
De nare god van zijn jeugd drijft in Als in een donkere spiegel (1961) een vrouw tot krankzinnigheid als hij zich in een visioen als een angstaanjagende spin aan haar manifesteert. In De avondmaalsgasten (1963) gaat Bergman een stap verder door in een vissersplaatsje een dominee wiens vrouw is overleden aan god te laten twijfelen. De geestelijke is niet in staat om een visser die zich zorgen maakt over de toekomst van de mensheid spiritueel bij te staan. Anders gezegd: het geloof biedt geen steun en troost, maar is impotent. In het slotdeel De grote stilte (1963) is van god geen spoor meer te bekennen. Het drama voert in een vreemde stad twee zussen op, die symbool staan voor het conflict tussen lichaam en geest: de één trekt zich terug eenzaam in haar hotelkamer, de ander is op zoek naar seksuele avonturen. De moraal: reddingsboei god is weggedreven en de mens zal het op eigen houtje moeten doen.