Focus: Krachtige vrouwen op het Nederlands Silent Film Festival

Ook het Nederlands Silent Film Festival (NSFF) hoort tot de pechvogels die zich voor het tweede jaar alleen online kunnen manifesteren. Maar niet getreurd, want van 13 tot en met 16 januari presenteert het festival elke avond een interessante livestream. Speciale aandacht is er voor de grote rol van vrouwen voor en achter de schermen in de tijd van de zwijgende cinema.

Helaas geen live publiek bij het Nederlands Silent Film Festival, dat vanaf 13 januari op vier avonden in Pand P in Eindhoven wordt gehouden. De lockdown gooit roet het eten. Maar festivaldirecteur en (film)pianist Daan van den Hurk heeft zich er niet door uit het veld laten slaan. Het festival gaat online met livestreams vanuit Pand P gewoon door, want de zwijgende cinema moet gevierd worden.

Al was het maar om het door het woord zwijgend in de hand gewerkte misverstand over deze cinemavorm uit de weg te ruimen. De zwijgende cinema was nooit zwijgend, benadrukt Van den Hurk op de festivalsite nog maar eens: ‘Vanaf het prille begin werden films muzikaal begeleid, vaak door een pianist of klein bandje, maar ook door volledige symfonieorkesten’. Dat de festivaldirecteur meer dan gefascineerd is door de zwijgende cinema – zelf spreekt hij liever van silent cinema – blijkt vervolgens uit zijn conclusie: ‘De combinatie van beeld met live muziek maakt de silent film een vele malen levendiger ervaring dan de huidige geluidsfilm.’ Zo, die zit!

De uitspraak tekent Van den Hurks absolute liefde voor de zwijgende cinema. Hij is, in zijn eigen woorden, ‘verliefd op de humor, avonturenverhalen, beeldschone actrices die enkel met een blik je hele wereld op zijn kop zetten’. En: ‘Verliefd op dat magische moment waarop het publiek in afwachting is van wat gaat komen. Het moment waarop het licht langzaam dimt, en ik met mijn grote vriend de piano klaar zit om de film tot leven te spelen.’

Dat tot leven spelen doet Van den Hurk sinds 2018 op het Nederlands Silent Film Festival, waarvan de vijfde editie dus noodgedwongen online plaatsvindt. Vanuit Pand P is er op vier avonden en een middag een interessant filmprogramma met live-begeleiding door Van Hurk en andere muzikanten.

Het festival opent 13 januari met Blood and Sand, de doorbraakfilm van Rudolph Valentino in 1922. In het melodrama speelt Valentino een arme jongen die het tot beroemde stierenvechter schopt. Hij is getrouwd met zijn jeugdliefde, maar begint een affaire met een rijke vrouw. Als hij het overspel wil beëindigen, licht zijn maîtresse zijn vrouw in over hun verhouding. Als hij daarna wanhopig van liefdesverdriet steeds meer risico’s neemt in de stierenvechtersarena leidt dat tot een fataal einde.

Op 14 januari tapt het festival uit een ander vaatje met twee films van Germaine Dulac (1882-1942). Zij was één van de belangrijkste vrouwelijke filmmakers in de vroege Europese filmgeschiedenis en speelde een grote rol in de Franse avant-garde en het surrealisme. Dulac wilde geen simpele verhaaltjes vertellen, maar de diepere mogelijkheden van het medium film onderzoeken. In L’invitation au voyage (1927) verlangt een door haar man als meubelstuk behandelde jonge vrouw naar een ander leven. Als ze een feest bezoekt, lonkt een vrolijker leven met een man, maar daalt ook het besef in het te laat is voor een nieuw leven. Ook in La souriante madame Beudet (1923) zit een jonge vrouw verstrikt in een liefdeloos huwelijk. Een visuele stream of consciousness – een destijds volstrekt nieuwe vertelwijze – toont wat zich in het hoofd van de vrouw afspeelt. Hoe af te komen van haar akelige echtgenoot, die het lollig vindt om voor de grap een pistool tegen zijn hoofd te zetten? Door de nietsverhullende blik op een hufter, gezien door de ogen van zijn vrouw, is La souriante madame Beudet de geschiedenis ingegaan als de eerste feministische film.

Op 15 januari zijn er twee programma’s: een matineevoorstelling en een avondvoorstelling. De matineevoorstelling, gratis te zien, gaat over de grote rol van vrouwen in de eerste decennia van de cinema. Van filmpionier Alice Guy-Blanché is te zien Two Little Rangers (1912), een korte ‘eastern western’, waarin nu eens geen heldhaftige cowboys maar twee moedige vrouwen de hoofdrol spelen. Voorafgaand aan de film is er een gesprek met Anke Brouwers over haar boek Mooi zijn en zwijgen – de machtige vrouwen van de Amerikaanse stille film, dat de grote rol van vrouwen voor en achter de schermen in de tijd van de zwijgende cinema belicht. De avondvoorstelling sluit er naadloos op aan met aandacht voor twee sterke vrouwen in de tijd van de zwijgende cinema, namelijk Henny Porten en Mabel Normand, beide actrices maar ook actief achter de schermen. Porten (1890-1960) was de eerste Duitse filmdiva en ook actief als producent. Het festival vertoont van haar de komedie De keukenmeid als gravin (1918). Actrice, scenarist en producent Normand (1893-1930) wordt wel eens de vrouwelijke Chaplin genoemd. Van haar is te zien de romantische komedie The Floor Below (1918). Ze speelt daarin een vrouw die undercover wordt ingezet om een criminele zaak op te lossen.

Het festival besluit 16 januari met Love and the Devil (1929) van regisseur Alexander Korda, Hongaars van geboorte maar groot geworden in de Britse filmindustrie. De film is een liefdesdrama over een Italiaanse operazangeres, die na haar huwelijk met een Britse lord moeilijk kan wennen in Engeland. Als het stel naar Venetië verhuist, treft de man op een dag zijn vrouw in bed aan met een minnaar. Als zij vervolgens spoorloos verdwijnt, wordt hij beschuldigd van moord. Misverstand of crime passionnel?

En nu maar hopen dat we volgend jaar het festival ook live kunnen bezoeken.

Nederlands Silent Film Festival | 13 t/m 16 januari | Een ticket voor alle vier de avonden kost €10, de matinee-voorstelling op zaterdag is gratis.