Focus: Indonesische films op World Cinema Amsterdam

We zien veel films in Nederland, maar toch blijft veel moois van buiten Amerika en Europa verborgen. Op dus naar World Cinema Amsterdam in Rialto voor films uit Afrika, Azië, latijns-Amerika en het Caribisch gebied. In de jubileumeditie (tiende) is er speciale aandacht voor Indonesië. Hoe staat de cinema er in dat land voor?

Het verschil is bizar: in Indonesië wonen 260 miljoen mensen, maar vorig jaar gingen slechts 45 miljoen Indonesiërs naar de bioscoop. Dat is maar 10 miljoen meer dan vorig jaar in Nederland, dat nog geen zeven procent van het aantal inwoners van Indonesië telt. Het geringe Indonesische bioscoopbezoek zegt veel over de levensstandaard in het land, waar de meeste inwoners simpelweg geen geld hebben voor bioscoopbezoek. Maar er is vooruitgang, vooral dankzij een groeiende middenklasse, want in 2015 werden er slechts zestien miljoen bioscoopkaartjes verkocht in het land.

Het bioscoopbezoek zal zeker één van de onderwerpen zijn in de talkshow Cinema Indonesia op World Cinema Amsterdam, dat dit jaar in het focusprogramma de schijnwerper op Indonesië zet met 24 korte en lange films. In de talkshow op 17 augustus zullen Indonesische en Nederlandse filmmakers en kenners van de Indonesische cinema praten over de invloed van het koloniale verleden op de Indonesische filmcultuur. Een ander topic is de marginale rol van Indonesische arthousefilms in Indonesië. Als mensen er al naar de bioscoop gaan, betreft dat zelden een arthousefilm.

De Indonesische filmwereld wordt gekenmerkt door enorme golfbewegingen. De jaren tachtig waren een bloeiperiode. Illustratief is dat in 1988 met Tjoet na’ dhien, een drama over een weduwe die voorop gaat in de vrijheidsstrijd in de Atjehoorlog, voor het eerst een Indonesische film op het filmfestival in Cannes draaide. Maar in de jaren negentig en in het eerste decennium van het nieuwe millennium zakte de Indonesische cinema ver weg. Een grote reden was het opheffen van importbarrières voor buitenlandse (lees: Hollywood-)films. In de concurrentie met Hollywood waren Indonesische commerciële films geen partij. In de marge werkten in die tijd een paar onafhankelijke filmmakers, onder wie Garin Nugroho (1961), wiens film Leaf on a Pillow in 1999 het filmfestival in Rotterdam opende. Zijn film, en die van een paar collega’s, waren zeldzame bloemen op onvruchtbare bodem. In het jaar dat Leaf on a Pillow in Rotterdam draaide, werden er in Indonesië slechts zes (!) films gemaakt.

Dat het sinds een jaar of vijf weer beter gaat met de Indonesische cinema, komt door de opheffing van restricties op buitenlandse investeringen in Indonesische films en coproducties. Het leidt tot een toename van internationaal filmkapitaal in de Indonesische cinema, met als resultaat dat het aandeel van Indonesische films in het bioscoopbezoek van 20% in 2015 naar ongeveer 30% vorig jaar groeide.

Of alleen commerciële filmmakers of ook arthousefilmers van de internationale geldstroom profiteren, zal ongetwijfeld ook aan bod komen in de talkshow Cinema Indonesia. Daarin zal het zeker ook gaan over het groeiende probleem van de filmcensuur in Indonesië. Het land heeft traditioneel een nationale filmcensuurinstelling, maar nieuw is de druk van religieuze, vooral islamistische pressiegroepen, die strijden voor de sharia als grondslag van de Indonesische samenleving. Seksuele en religieuze minderheden horen volgens hen niet in Indonesië thuis. Zij moeten worden heropgevoed of verdreven. Onder druk van deze pressiegroepen nemen politici steeds vaker anti-LHBT maatregelen. Ook films liggen onder vuur.

Illustratief zijn de perikelen rond Garin Nugroho’s meest recente film Memories of My Body, een coming-of-age over een jongen die via een Javaanse danstraditie, waarin het vrouwelijk en het mannelijke in elkaar overlopen, zijn seksuele identiteit ontdekt. De Indonesische nationale censuur vond de film, die te zien is op World Cinema Amsterdam en eerder op het filmfestival in Venetië draaide, toelaatbaar, maar veel regionale en locale autoriteiten verboden hem vervolgens op grond van strijdigheid met ‘religieuze waarden’ en propaganda voor ‘afwijkende seksuele activiteiten’. De fanatieke afwijzing van Memories of My Body staat niet op zichzelf, maar past in een trend. Zo waren in het verleden LHBT-ers geregeld te zien in Indonesische films en tv-series, maar is dat sinds 2016 verboden. In de talkshow zal regisseur Nia Dinata, van wie twee korte films over transgenders zijn te zien, zeker ingaan op het steeds grimmiger wordende klimaat voor de LHBT-gemeenschap. Het is treurig, maar Indonesië lijkt hard op weg om van een religieus en cultureel tolerant land te veranderen in een Islamistische proeftuin.

World Cinema Amsterdam, 15 t/m 24 augustus