Focus: Het racistische Amerikaanse gevangenissysteem
Filmmaker Roger Ross Williams klaagt met American Jail het bizarre, doorgedraaide en racistische Amerikaanse gevangenissysteem aan. De documentaire is onder meer op het Nederlands Film Festival te zien.
Het zijn duizelingwekkende, hersenschuddende cijfers. In de Verenigde Staten woont 4,4 procent van de wereldbevolking, maar het land telt 22 procent van het totale aantal gevangenen op de wereld. Er zitten 716 mensen per 100 duizend inwoners achter de tralies. Ter vergelijking: in Nederland is dat cijfer 53! Nog een cijfer: terwijl in Nederland het aantal gevangenen al jaren daalt (tussen 2006 en 2015 met 20%!) verdrievoudigde dat in de Verenigde Staten tussen 1990 en 2017 naar 2,2 miljoen.
Één van die 2,2 miljoen gevangenen had makkelijk documentairemaker Roger Ross Williams kunnen zijn, zegt hij in zijn film American Jail, dat het gruwelmonster van het Amerikaanse gevangenissysteem ontrafelt. Sterker: het had min of meer voor de hand gelegen, omdat Williams zwart is. In American Jail onderzoekt hij waarom hij de dans ontsprong, terwijl veel van vroegere zwarte schoolgenoten wel in de gevangenis belandden. De in 1973 in Zuid-Carolina geboren, maar in Pennsylvania opgegroeide Williams nam toevallig op een cruciaal moment in zijn leven de juiste afslag door school serieus te nemen. Het lezen van James Baldwin gaf hem ‘de moed om te dromen’.
Misschien nog belangrijker was het dat hij als homo Pennsylvania verliet en in New York ging wonen. “Homoseksualiteit redde mijn leven”, zegt hij in de film. In New York werd Williams journalist en documentairemaker. In 2010 won hij een Oscar met de muziekdocumentaire Music by Prudence. In American Jail keert hij na vele jaren terug naar Pennsylvania om te zien hoe het zijn vroegere vrienden en schoolgenoten is vergaan. Het levert een deprimerend verslag op van een gevangenissysteem, waarin je als zwarte jongen makkelijker wel dan niet belandt. Het Amerikaanse gevangenissysteem is een veelkoppig monster, met racisme als lelijkste kop. Het uit zich op allerlei, vaak verborgen, manieren: bevooroordeelde aanklagers en rechters, strengere straffen voor drugs die meer in de zwarte dan in de witte gemeenschap circuleren en geen aandacht voor reclassering. Natuurlijk spelen ook sociaal-economische omstandigheden een cruciale rol: de schrijnende armoede van veel zwarte Amerikanen is een goede voedingsbodem voor criminaliteit.
Centraal in het door CNN en het Amsterdamse Submarine geproduceerde American Jail staat Northampton County Jail, de staatsgevangenis in Pennsylvania, waarin ruim zevenhonderd, in meerderheid zwarte, gevangenen een uitzichtloos leven leiden. In de woorden van een nieuwe arrestant: “Het maakt niet uit wat je doet, het is onvermijdelijk dat je hier eindigt.” Even later horen we dat van elke drie zwarte Amerikaanse jongens en mannen er één tijdens zijn leven in de gevangenis belandt. Gevangenishervormers pleiten tevergeefs voor veranderingen in het systeem. Onder president Obama werden voorzichtige stappen gezet in die richting, maar onder president Trump draait minister van Justitie Jeff Sessions alle hervormingen in rap tempo terug. De minister is een aanhanger van de ‘lock them up and trow away the key’-benadering. Williams eindigt de film met een citaat van Dostojewski: “De graad van de beschaving in een maatschappij kun je beoordelen als je een gevangenis in loopt.” Na American Jail kennen we het niveau ervan in de Verenigde Staten.
American Jail draait 28 en 29 september op het Nederlands Film Festival en erna in filmtheaters in het land. De film wordt 17 oktober door de EO uitgezonden.