Focus: Grote dromen, korte films

Je kunt als filmmaker wachten tot een distributeur je film oppikt, maar je kunt ook zelf vertoningen organiseren. Dat is wat Biserka Šuran en Jasmijn Schrofer doen. In hun programma Grote dromen, korte films vertonen ze hun documentaires Scènes met mijn vader en Birth of Light. Ook praten ze uitvoerig over wat hen drijft en hun filmopvattingen.

Hij vindt het maar ‘raar’ dat zijn dochter een film over hem wil maken, zegt Vinko Šuran, de Kroatische vader van filmmaker Biserka Šuran in de documentaire Scènes met mijn vader. Kan ze niet beter een film maken over een onderwerp dat van belang is voor een groot publiek?

De zeventiger vindt het sowieso ongemakkelijk dat zijn dochter hem van alles wil vragen over zijn leven en het gezin dat hij met een Nederlandse vrouw stichtte. Gezeten op een houten stoeltje in decors – een verlaten treinstation, een stilstaande auto, een restaurantje – komt de kijker stukje bij beetje meer te weten over de familiegeschiedenis. Biserka’s vader werd in de jaren zeventig verliefd op een Nederlandse vrouw die op vakantie was in Kroatië. Ze trouwden, vestigden zich in Kroatië en kregen drie kinderen, met als jongste Biserka.

De oorlog in 1991 in Joegoslavië veranderde alles. Kroatië begon een bloedige onafhankelijkheidsoorlog. Biserka’s vader, net veertig toen, wachtte niet af en vertrok met het gezin naar Nederland. Tegen zijn kinderen had hij niets gezegd, wat voor Biserka niet belangrijk was – als tweejarige heeft zij geen herinneringen aan de reis naar Nederland – maar voor haar oudere zusjes wel. Hun vertrouwde bestaan met vriendjes en vriendinnetjes werd plotseling weggevaagd. Maar ook het leven van Biserka’s vader stond op zijn kop. “Ik begon vanaf nul”, zegt hij over zijn nieuwe bestaan in Nederland.

Zonder ervaring ging hij, om met zijn gezin te kunnen overleven, in de bouw werken. Pijnlijk is zijn opmerking dat hij er spijt van heeft dat hij na het einde van de oorlog in Joegoslavië in Nederland is gebleven. Hij deed het, omdat hij dacht dat zijn kinderen hier een betere toekomst zouden hebben, maar “het is allemaal niet geworden zoals ik in mijn gedachten had.” Een van zijn dochters belandde later in een depressie en burn-out, een ander liep vast in haar opleiding. Over Biserka’s diploma van de Filmacademie heeft hij ook zo zijn twijfels: “Ik denk niet dat je daarmee je levensbestaan kunt verdienen.”

Scènes met mijn vader gaat over de gevolgen van het verlaten van huis en haard om ergens anders een leven op te bouwen. Dat Biserka’s vader niet praatte over het verleden en nauwelijks emoties toonde naar zijn kinderen, zorgde voor een ‘emotioneel blok’ in de familie. “Ik had een betere band met jullie moeten opbouwen”, concludeert hij met spijt.

De drie kwartier durende film, die op IDFA was te zien, vertelt geen uniek migrantenverhaal – veel migrantenfamilies zullen zich erin herkennen – maar de manier waarop Biserka haar familiegeschiedenis vertelt is bijzonder. Het filmen van haar vader en zichzelf in decors is een kunstmatige ingreep, die naast de archiefbeelden van Joegoslavië wonderwel werkt. De stilering is verfrissend in een tijd waarin de fly on the wall-benadering – het streven de werkelijkheid ongefilterd weer te geven – dominant is.

Over haar filmopvattingen praat Biserka in het programma Grote dromen, korte films. Ze bedacht het met de Nederlands-Chinees-Amerikaanse filmmaker Jasmijn Schrofer, van wie in het programma Birth of Light te zien is. Die ruim twintig minuten durende documentaire gaat over de aanleg van elektrisch licht in een dorpje in Noord-Kenia. De film staat stil bij de gevolgen. Een voice-over wijst op de voordelen van altijd beschikbaar licht: fijn als je ’s avonds zonder zaklamp gewoon in het volle licht een boek kunt lezen. Maar leidt het ook tot het verdwijnen van de schitterende nachtelijke sterrenhemels en de magische flikkering van houtvuurtjes? Gaat door elektrisch licht een eeuwenoude levenswijze verloren? Gaan mensen er anders door leven?

Birth of Light stelt interessante vragen over zoiets vanzelfsprekends als elektrisch licht. De film is het eerste deel van een uit twee delen bestaande geplande lange documentaire. Dit tweede deel, dat nog gemaakt moet worden, staat in schel contrast met Birth of Light, omdat het een helverlichte megastad in Azië portretteert waar het nooit donker is. De twee delen, die uitersten laten zien van de menselijke omgang met licht, zullen worden uitgebracht onder de titel Death of Darkness. Maar zover is het nog niet.

Birth of Light past uitstekend bij Scènes met mijn vader, want beide gaan over mensen die hun vertrouwde omgeving zien veranderen of eruit geslingerd worden. Ze tonen de invloed van veranderingen op identiteit. Het is geen toeval dat beide makers een biculturele achtergrond hebben. In de woorden van Biserka: “Best ingewikkeld om een dubbele identiteit te hebben.” Dat is vast waar, maar wel met als resultaat twee uitstekende films.

Grote dromen, korte films | 15 april 2023, Bijlmer Bios, Amsterdam | 12 mei 2023, New Metropolis, Amsterdam | Meer vertoningen worden gepland.