Focus: Gratis kijken naar I Am Not Your Negro

En weer is een ongewapende zwarte Amerikaan vermoord door een witte politieagent. De 46-jarige George Floyd overleefde het minutenlang dichtdrukken van zijn keel niet. Geschokt door dit onrecht deelt streamingdienst  Cinetree vanavond om 20.00 uur gratis het filmessay I Am Not Your Negro.

Het voelt als déjà vu. Weer zijn er beelden van een zwarte man op de grond die de keel door een politieagent wordt dichtgeknepen. Zes jaar geleden gebeurde dit met de 43-jarige Eric Garner. De New Yorker was door agenten beschuldigd van illegale verkoop van sigaretten. De man ontkende, waarna hij tegen de grond werd gewerkt waarna een agent zijn keel in een wurgklem hield. “Ik krijg geen adem, ik krijg geen adem”, riep Eric Garner elf keer, waarna hij nooit meer iets zou zeggen. In het ziekenhuis stelde men vast dat hij was overleden aan de zware druk van de wurgklem op zijn nek en borst.

Maandag overleed George Floyd. Niet als gevolg van  een wurgklem, maar door het dichtdrukken van zijn keel door de knie van een agent. Terwijl hij om zijn leven smeekte (“Dood me niet!”) vertrok de agent geen spier en bleef hij zijn keel dichtdrukken.

Je zou hopen dat de moord op Garner en Floyd incidenten waren. Gruweldaden van doorgedraaide agenten. Rotte appels. De gedachte dat er een paar racistische gekken rondlopen in een verder door en door fatsoenlijke politiekorps zou enigszins geruststellen.

Dat die gedachte haaks staat op de Amerikaanse raciale werkelijkheid is te zien in het imponerende filmessay I Am Not Your Negro van Raoul Peck. De ongelofelijk rijke film geeft inzicht in het  leven van de schrijver James Baldwin en zijn analyse van de relatie tussen wit en zwart in Amerika. Daarbij baseert de film zich op een eerste schets van een boek dat de in 1987 op 63-jarige leeftijd overleden Baldwin zou schrijven over het Amerikaanse racisme. De directe aanleiding was het afknallen binnen vijf jaar van drie grote zwarte voormannen: Medgar Evans in 1963, Malcom X in 1965 en Martin Luther King in 1968. In het boek zou Baldwin verslag doen van een reis die hij eind jaren zestig in Amerika zou maken om de relatie tussen wit en zwart Amerika scherp in het vizier te krijgen. Van het boek is het nooit gekomen, het bleef bij een eerste aanzet van dertig pagina’s. Raoul Peck, die eerder films maakte over het westerse kolonialisme, was getroffen door het psychologisch inzicht van Baldwin in deze dertig pagina’s. Ze vormen de basis van I Am Not Your Negro, dat ook ontluisterend archiefmateriaal bevat.

Baldwin weigerde zich in een kleurcategorie te laten duwen. Hij wilde geen zwarte of witte Amerikaan  zijn maar een Amerikaan. Beter gezegd: een mens. Hij weigerde om in de zwart-wit tegenstelling te denken. Het ging hem niet om wit, niet om zwart, maar om Amerika. In zijn woorden: “De toekomst van de zwarte in dit land is precies even stralend of donker als de toekomst van het land.” De verhouding tussen wit en zwart Amerika was er volgens Baldwin één van communicerende vaten: als er in het ene vat iets gebeurde, had dat gevolgen in het andere.

Het treurige is dat wit Amerika het nooit zo heeft willen zien. Er was altijd sprake van éénrichtingsverkeer. Ook progressieve Amerikanen dachten vanuit een superioriteitspositie. Ja, zij wilden arme zwarte Amerikanen best helpen, maar beseften niet dat ook, en vooral, wit Amerika moest veranderen. Wit Amerika maakte van een Amerikaans probleem dat iedereen aanging een zwart probleem. Het heeft witte Amerikanen tot misdadigers en monsters gemaakt, merkt Baldwin in de film op. Overdreven? Vanaf de afschaffing van de slavernij tot in de jaren vijftig zijn bijna vierduizend zwarten gelyncht door de Ku Klux Klan. In I Am Not Your Negro horen we een witte vrouw in 1957 bij een demonstratie tegen schoolintegratie van witte en zwarte kinderen zeggen dat god moord en overspel vergeeft, maar iedereen vervloekt die zich onder zwarten mengt.

En wat deed de filmwereld? Hollywood moet het schaamrood naar de kaken vliegen, want Baldwin hekelt ook het racisme in Amerikaanse films. Ze versterkten de mythe van de witte man, die omgeven door vijanden zijn plaats in de wereld heeft moeten veroveren. Helden als John Waynes personages, die indianen over de kling jagen. Als een zwarte Amerikaan dit zou doen in een film, stelt Baldwin, zou hij niet gezien worden als een geweldige patriot, maar als een gevaarlijke gek. John Wayne is al lang dood, maar het door hem en anderen uitgedragen racisme niet. Het is zo diep ingevreten in de Amerikaanse samenleving dat er nog vele Eric Garners en George Floyds zullen volgen. “We moeten beseffen dat geen land ter wereld zo rijk is geweest, zo gepolijst, zo veilig, zo gelukkig”, zegt Baldwin in I  Am Not Your Negro, waarna hij er aan toevoegt: “En zo onverantwoordelijk en dood.”

I Am Not Your Negro, vanavond om 20.00 uur gratis op Cinetree