Focus: Films van vrouwelijke Roma-filmmakers

Het Eastern Neighbour Film Festival vindt eind april plaats, maar als opwarmer is van 18 t/m 20 maart in Kriterion in Amsterdam en Filmhuis Den Haag het programma Romani Stories by Romani (Female) Directors te zien. Van de acht films zijn er twee van actrice, toneelschrijver en regisseur Alina Serban, die het haat wanneer Roma als exotische wezens worden benaderd.

Wie de 34-jarige Roemeense actrice en regisseur Alina Serban kwaad wil krijgen, moet zwijmelend zeggen dat Roma oermensen zijn die nog weten wat leven is. Mensen die nog dicht bij de natuur staan. Die nog niet verpest door de moderne beschaving overdag paard rijden en ’s avonds bij een gloeiend houtvuur dansen, zingen en vioolspelen.

Dat romantisch-exotische beeld is Serban, zelf van Roma-afkomst, een gruwel, zegt ze in een interview op YouTube. Serban, die als eerste Roma-vrouw in Roemenië niet alleen film- en toneelactrice is, maar ook toneelstukken schrijft en regisseert en inmiddels ook haar eerste film heeft geregisseerd, wil juist benadrukken dat Roma mensen zoals iedereen zijn: “Ik wil ons niet promoten als exotisch en dat we van jullie verschillen. We zijn op veel manieren hetzelfde als jullie maar dan zonder jullie kansen.”

Met ‘jullie’ bedoelt Serban de gevestigde samenleving, die Roma als een speciaal soort mensen – meestal in negatieve zin – aan de kant zet. Serban wil dat Roma als gewone mensen worden gezien, maar met een verleden en heden van discriminatie, uitsluiting en vervolging. Om die gewoonheid te onderstrepen wil Serban niet dat haar toneel- en filmwerk opgesloten wordt in speciale Roma-programma’s voor de culturele elite, maar dat dit te zien is in mainstream theaters en bioscopen.

Dat de samenleving nog (lang?) niet zover is, legitimeert dat het Eastern Neighbour Film Festival een programma van acht films van vrouwelijke Roma-filmmakers heeft samengesteld. Daaronder het Duits-Oostenrijkse Gipsy Queen (Husyin Tabak), waarin Serban een Roemeense immigrant in Duitsland speelt, die in Hamburg als alleenstaande moeder met slecht betaalde baantjes de kost verdient. Als ze in een duistere club een bokswedstrijd ziet, vat ze het plan op om via boksen een uitweg naar een beter leven te creëren en zet ze alles op alles om dat te bereiken. ‘De donkerogige Serban speelt haar met een levendige combinatie van kwetsbaarheid, no-nonsens pragmatisme en een felheid die soms explosief wordt’, schreef Screen Daily over Serbans rol, die haar een handvol internationale prijzen opleverde.

Ook te zien in het programma is Serbans regiedebuut Letter of Forgiveness. De in 1855 in Boekarest spelende korte film gaat over een historisch onderwerp dat zelden aandacht krijgt: Roma-slavernij. In de film vecht een Roma-slavin in het huishouden van een rijke familie voor een leven in vrijheid voor haar zoon.

Ook een ondergeschoven onderwerp is de bijdrage van Roma aan het partizanenverzet in de Tweede Wereldoorlog. Ze waren niet slechts weerloze slachtoffers, betoogt de Slowaakse documentaire How I Became a Partisan. Filmmaker Vera Lackova ontrafelt hoe haar overgrootvader in het verzet belandde, waarna de nazi’s wraak namen door zijn vrouw en kinderen te vermoorden. De film toont ook de door onverschilligheid van de Slowaakse bevolking moeizame poging van Lackova om een officiële herdenking van in het verzet omgekomen Roma te organiseren

In de documentaire How Far the Stars portretteert de Hongaarse filmmaker Katalin Barsony muzikant Jozsef Balazs, die in 1978 in Boedapest in een Roma-gezin werd geboren. Balazs is volgens velen een van de beste pianisten en componisten van zijn generatie en blinkt uit in een breed scala van muziekgenres, van Sinti- en Romamuziek tot etnojazz. De film volgt hem onder meer op een Amerikaanse tournee.

Uit Hongarije komt ook de documentaire Pages of My Book van fotograaf en filmmaker Galya Stoyanova. Daarin onderzoekt ze hoe haar blik op haarzelf verandert onder invloed van de (racistische) blik op haar van mensen op straat in Boedapest als ze zich in traditionele Roma-kleren kleedt.

Zeer fraai tenslotte zijn drie korte animatiefilms van elk zeven minuten uit de Hongaarse serie Gypsy Tales, die sinds 2013 meerdere pareltjes heeft opgeleverd. De serie bevat verfilmingen van volksverhalen, legendes en sprookjes uit de Roma-cultuur. De combinatie van moderne animatietechnieken en ambachtelijk handwerk levert prachtige, kleurrijke filmpjes op. Ze doen afwisselend denken aan de dromerigheid van Chagall en de heldere directheid van naïeve schilderkunst, maar ze illustreren bovenal de vitaliteit van de Roma-cultuur.

Romani Stories by Romani (Female) Directors | 18 t/m 20 maart | Kriterion (Amsterdam) en Filmhuis Den Haag