Focus: Zuid-Afrika tien jaar na Mandela

t Nelson Mandela in 1990 vanaf het balkon van de Amsterdamse Stadsschouwburg twintigduizend mensen op het Leidseplein toesprak was een historisch moment. Tien jaar na zijn overlijden wordt in hetzelfde theater (nu Internationaal Theater Amsterdam geheten) Mandela’s erfenis besproken onder de noemer Face Forward – Stories for Change. Een initiatief van het op Afrika gerichte creatieve netwerk ZAM-net Foundation.

Oh wat had Mandela plotseling veel Nederlandse vrienden toen hij op 15 juni 1990, nog geen half jaar na zijn vrijlating, in Nederland was. Vergeten werd voor het gemak dat de Nederlandse regering in de Verenigde Naties altijd blanco had gestemd op voorstellen om sancties tegen het apartheidsregime in te stellen. En dat het zich verzette tegen een internationale investeringsstop in Zuid-Afrika om het apartheidsregime op de knieën te dwingen. En ook dat het na de vrijlating van Mandela het apartheidsregime meteen wilde belonen met opheffing van sancties, die er ondanks Nederlandse slapheid toch waren gekomen.

Nee, de Nederlandse overheid heeft geen fijn anti-apartheids trackrecord. Dat Mandela in 1990 tijdens zijn tour door Europa toch naar Nederland kwam, is te danken aan Wim Kok, in die tijd minister van Financiën. Hij ontmoette Mandela tijdens diens reis in Bonn en overtuigde hem dat zijn komst zou helpen om het verzet tegen opheffing van de sancties in Nederland te vergroten. Misschien een nog grotere rol speelde de Amsterdamse burgemeester Ed van Thijn, een verklaard tegenstander van het Apartheidsregime, die dat nooit onder stoelen of banken had gestoken.

Enfin, in 1990 sprak Mandela zich op het Amsterdamse balkon nog eens duidelijk uit voor handhaving van sancties zolang het apartheidsregime niet was verdwenen: “Dit is de boodschap die wij overbrengen aan de bevolking van Europa: ga door met de sancties, want zij zijn het meest effectieve wapen dat kan worden aangewend om de noodzaak tot vrede in ons land te verzekeren.” Zijn woorden bleven niet zonder resultaat, want de Nederlandse regering deed na Mandela’s bezoek geen pogingen meer om de sancties op te heffen. De rest van de geschiedenis is bekend: in 1994 vonden de eerste vrije verkiezingen in Zuid-Afrika plaats en werd Mandela president. Vijf jaar later ging hij met pensioen, waarna hij in 2013 op 95-jarige leeftijd overleed.

Onder de noemer Face Forward – Stories for Change wordt Mandela’s erfenis aanstaande zondag in Internationaal Theater Amsterdam gevierd en besproken. Een kleine greep uit het programma. Doorlopend is de speech die Mandela op het Amserdamsde balkon hield te horen in een zaaltje van het theater. De jaarlijkse Mandela Lecture wordt gehouden door drie sprekers: de schrijfster Panashe Chigumadzi, de directeur van het Prins Claus Fonds Marcus Tebogo en dichter en activist Jerry Afriyie. Ook zijn er vijf paneltalks: ‘Ode aan Winnie. A portrait of Love & Revolution’; ‘Apartheid South Africa. Ernest Cole’s House of Bondage’; ‘Looking for Mandela in Iran’; ‘Cry Freedom. Trends of Repression and Resistance in 5 African Countries’; en ‘Afrovibes presents: Art and the Sense of Belonging’.

Ook staan er twee documentaires op het programma. The State Against Mandela and the Others (Gilles Porte en Nicolas Champeaux) zet de schijnwerpers op de negen andere anti-apartheidsstrijders die met Mandela in 1964 tot levenslange verbanning naar Robbeneiland werden veroordeeld. Er restte geen andere weg dan met geweld in verzet te komen, horen we Mandela in de rechtszaal in zijn beroemde, briljante verdedigingsrede zeggen. De keuze was tussen “acceptatie van een permanente staat van inferioriteit of het uitdagen van de regering”. ‘Wat er ook gebeurt, de geschiedenis staat aan onze kant en van het onderdrukte volk’, schreef Andrew Mokete Mlangeni, een van de andere veroordeelden, na het proces aan zijn zoon. Hij heeft gelijk gekregen, maar wat een enorme prijs hebben hij en anderen ervoor betaald. Na het zien van The State Against Mandela and the Others rest slechts bewondering voor zoveel moed en opoffering.

A New Country (Sifiso Khayile) slingert de kijker het hedendaagse Zuid-Afrika in. En dat stemt op zijn zachtst gezegd niet vrolijk. De film laat zien dat de hoop na de afschaffing van de apartheid op een rechtvaardiger Zuid-Afrikaanse samenleving niet is uitgekomen. De sociale en economische ongelijkheid tussen wit en zwart is nog steeds afgrijselijk groot. Helaas, ook desillusie behoort tot Mandela’s erfenis.

Face Forward – Stories for Change | 5 februari | Internationaal Theater Amsterdam