Focus: 100 jaar 16mm-film

Niet iedereen zal er dagelijks bij stilstaan, maar dit jaar is het eeuwfeest van de uitvinding van het 16mm filmformaat. Beeld en Geluid laat dat niet ongemerkt voorbij gaan. Er is een minitentoonstelling in het museum en er zijn rondleidingen door de depots en werkruimtes. Ook zijn er lezingen (met films) van Beeld en Geluid-conservatoren in Hilversum en Utrecht.

Wie zich in de technologische ontwikkeling van de film verdiept, duizelt het al snel van alle filmformaten die in de loop der tijd zijn ontwikkeld. Het loopt uiteen van 90mm tot 8mm. Slechts een kleine handvol schopte het tot standaardformaat: 35mm (sinds 1889), 70mm (1894), 16mm (1923) en 8mm (1932).

Praten over filmformaten roept nu al snel nostalgische gevoelens op, omdat films vrijwel alleen nog digitaal worden vertoond. Geen snorrende projectoren meer met grote spoelen celluloid, maar geluidloze digitale projectie. Al is de analoge film (nog) niet helemaal verdwenen.

Dit jaar is het eeuwfeest van het 16mm formaat. Eastman Kodak bracht het in 1923 op de markt. Het richtte zich aanvankelijk op amateurfilmers, zodat die niet meer met logge en dure 35mm camera’s hoefden te werken. Maar al snel zagen ook professionals de voordelen van 16mm: niet alleen was dit formaat goedkoper, maar omdat de camera’s veel lichter en wendbaarder waren was het makkelijker om gebeurtenissen buiten te filmen. Het formaat werd dan ook veel gebruikt voor items in bioscoopjournaals. Ons beeld van de Tweede Wereldoorlog zou zonder de wendbare 16mm camera’s heel anders zijn.

Na de oorlog bleek het formaat ook zeer geschikt voor de televisie. En ook documentairemakers zagen de voordelen. De Direct Cinema-stroming, met de ‘vlieg op de muur’-methode, zou ondenkbaar zijn geweest zonder de 16mm camera. Ook de Franse nouvelle vague dankt zijn bestaan voor een flink deel aan 16mm.

Alle reden dus voor een feestje, dat Beeld en Geluid viert met een minitentoonstelling in het museum en rondleidingen. Ook is er 17 september in het Mediacafé van Beeld en Geluid een lezing van conservator Valentine Kuypers. Aan de hand van filmfragmenten schetst zij de ontwikkeling van het 16mm formaat. Een hoogtepunt uit 16mm film op televisie is de documentaire Mensen van goede wil van Hans Koekoek uit 1969. De film, die na de lezing te zien is, toont de slechte omstandigheden van het leven van een groot gezin in de Haagse Schilderswijk. De documentaire leidde tot veel commotie in de wijk, omdat de bewoners vonden dat het portret van deze lastpakfamilie de wijk te schande maakte.

Op 26 september houdt conservator Bas Agterberg een lezing over de geschiedenis van 16mm in ’t Hoogt Bieb Neude. Hij doet dat in gezelschap van filmmaker Ben Sombogaart, van wie een aflevering van zijn dramaserie Allemaal tuig! (1982), over een jeugdbende in Utrecht, is te zien. Sombogaart maakte met de serie de overstap van documentairemaker voor televisie naar maker van fictiefilms. Een succesvolle carrièrestap, want Sombogaarts oeuvre telt inmiddels ruim dertig tv-series en speelfilms.

Mediacafé 100 jaar 16mm film | 17 september | Beeld en Geluid, Hilversum
Mediacafé 100 jaar 16mm film | 26 september | ’t Hoogt Bieb Neude, Utrecht