IDFA 2025: Afzondering

Een vijftal documentaires op het International Documentary Film Festival Amsterdam portretteert mensen in afzondering. Van een traditionele geloofsgemeenschap tot een solitaire negentigjarige.

De brug over de rivier de Dnjestr is al decennia geleden verwoest. Voorbij die rivier, in een afgelegen uithoek in het westen van Oekraïne, leeft een traditionele geloofsgemeenschap. Ze hebben geen elektriciteit, geen mobiele telefoons of auto’s. Het is alsof de tijd er heeft stilgestaan. Silent Flood brengt deze gemeenschap in beeld, terwijl stemmen van bewoners hun geschiedenis vertellen. Onder meer hoe deze gemeenschap een afsplitsing is van de Amish, die zich via Duitsland uiteindelijk in de Verenigde Staten vestigden.

Elk jaar zijn er op IDFA wel een aantal films te vinden die afgezonderde gemeenschappen of solitair levende individuen opzoeken en portretteren. En vaak gaat die afzondering gepaard met een innige verbondenheid met de directe omgeving en de verstoringen die de natuur met zich meebrengt. Om de zoveel tijd heeft de gemeenschap in Silent Flood te maken met overstromingen, maar in plaats van zich daartegen te verzetten, hebben de mensen geleerd ermee te leven.

Wanneer Rusland het land binnenvalt, kan het dorp de moderne wereld niet langer buitenhouden. Een aantal van de mannen uit het dorp moet naar het front. In prachtig verstilde scènes spreken de soldaten onderling op zachte toon over de manier van leven die ze achter hebben gelaten. Op wat rookpluimen in de verte na komt er geen oorlogshandeling in beeld in de film, die desondanks, of eigenlijk juist daardoor prachtig invoelbaar maakt hoe een oorlog een land tot in elk haarvat raakt.  

Ook het in zwart-wit gedraaide Blood Red legt het leven vast in een afgelegen, landelijke gemeenschap, ergens in een niet nader gespecificeerd dorp in Oost-Europa. In korte hoofdstukken legt de camera de dagelijkse handelingen vast: het slachten van een varken, het schoonmaken van een geweer, het sorteren van muntjes en het omploegen van het land. De hele film is gehuld in zwijgen, alleen de beelden spreken. Gaandeweg begint die puur observerende benadering en de bijna categoriserende structuur waarbij steeds één handeling wordt vastgelegd, wat te wringen. Het heeft iets etnografisch en bestudeerds, waardoor de gefilmde dorpelingen en hun manier van leven nooit dichtbij komen.  

Dat geldt gelukkig niet voor het tedere Always. In de heuvelachtige Chinese provincie Hunan woont de jonge Youbin Gong met zijn vader en grootouders. Waar het zwart-wit in Blood Red contrastrijk is op het schelle af, is het hier juist van een oneindige schoonheid en diepte. Alles ademt poëzie en het verbaast dan ook nauwelijks dat de lokale dorpsschool juist daarin de kinderen onderwijst. De gedichten van Youbin, die als een soort hoofdstuktitels in beeld verschijnen, zijn voor hem een manier om zijn plek in de wereld uit te drukken. Er spreekt een melancholie en vleugje eenzaamheid uit, maar ook een scherp oog voor die natuurrijke omgeving die een rijke bron van metaforen blijkt.

Zes jaar lang volgde Deming Chen de opgroeiende jongen. Precies even lang als Amalie Atkins haar tante volgde voor Agatha’s Almanac. Drie huisregels heeft de negentigjarige Agatha: de deuren goed achter je sluiten tegen muggen en vliegen, na de lunch de borden niet opstapelen, en tot slot: “Have fun.” Al decennia woont ze in haar eentje op een boerderij van 22 hectare in het Canadese Manitoba. Ze verbouwt er aardbeien, meloenen, komkommers. Haar rug kromgevouwen en haar handen soms onvast, maar nog altijd doet ze alles zelf.

Dat het haar eigen nichtje is die haar met een 16mm camera vastlegt, geeft de film een familiaire intimiteit. Agatha geeft doorlopend commentaar bij wat ze doet. Legt uit hoe je door op een meloen te kloppen kan horen of hij rijp is, dat je aardbeien het beste in een afgesloten pot kunt bewaren. Ook vertelt ze over de drie liefdes die ze in haar leven kende. De laatste was een man die haar niet uit dineren nam, zelfs niet uit lunchen, maar uit ontbijten. Want dat was goedkoper. Nadat ze hem de deur wees, bleef ze alleen. Maar, zoals het zintuiglijke Agatha’s Almanac toont, dat maakte haar leven niet minder rijk en vervuld.

Ook de eeneiige tweelingbroers Ondřej en František brachten het grootste deel van hun leven alleen door. Of eigenlijk samen alleen. De zestigers leven al decennia met hun dieren op een boerderij in het Boheemse Woud. Ondřej is de serieuze van de twee, en wat al te verzot op rum. František is de dromer. Al twintig jaar werkt hij aan een perpetuum mobile die nooit af raakt. Het liefst zou hij kunnen vliegen. Na al die jaren samen alleen zijn de twee met elkaar vergroeid, ten goede en ten kwade. Ze ruziën en vallen elkaar weer in de armen.

Regisseur Miro Remo vertaalt de excentriciteit van de twee broers naar een film die ook qua vorm geregeld quirky is. Met onder meer een pratende koe die biografische details invult. Remo baseerde zich deels op het gelijknamige boek van Aleš Palán, al doet zijn film ook geregeld denken aan Bruce Chatwins roman On the Black Hill. Hoeveel van de film waarheid is en hoeveel fictie is onduidelijk en misschien ook niet relevant. Dat de broers leven in de regio Šumava, waar drie landen samenkomen, heeft iets toepasselijks. Dit is een film die zich tussen verschillende dimensies en grenzen lijkt te bewegen. Tussen documentaire en fictie, tussen sprookje en realiteit.  

Alle genoemde films zijn nog te zien op IDFA 2025. Agatha’s Almanac draait ook vanaf 21 mei 2026 in de bioscoop.