Venetië 2025

Hervertellingen domineerden de selectie van het filmfestival van Venetië. Soms werd een verhaal opnieuw verteld om iets in het origineel te corrigeren, maar daarmee kwamen de films meestal te laat.

In het Engels heet een bewerking een ‘adaptation’, een aanpassing. Dat woord doet me altijd denken aan Darwin en zijn theorie dat de soort die overleeft niet de sterkste of slimste is, maar degene die zich het beste kan aanpassen aan een veranderende omgeving. Ook verhalen moeten zich aanpassen aan veranderende omstandigheden om te kunnen overleven.

Het wemelde van de bewerkingen in Venetië. Soms werden verhalen simpelweg opnieuw verteld om een nieuwe markt aan te boren, zoals het geval lijkt met Bugonia (een Amerikaanse versie van een Koreaanse film) en No Other Choice (een Koreaanse versie van een Amerikaans verhaal).

Maar soms werd een aspect uit het origineel veranderd om iets te corrigeren dat eerder over het hoofd is gezien, zoals in L’étranger. De in Albert Camus’ boek uit 1942 naamloze Arabier die hoofdpersoon Meursault doodt, krijgt in François Ozons verder uiterst loyale bewerking een naam: Moussa Hamdani. Een naam die waarschijnlijk is ontleend aan Meursault, contre-enquête, de roman die Kamel Daoud in 2015 schreef in dialoog met Camus’ origineel, maar dan vanuit het perspectief van de broer van het slachtoffer.

In de film blijft de camera bovendien meermaals hangen op de zus van het slachtoffer, terwijl de gebeurtenissen in de scène al afgelopen zijn. Deze momenten zijn woordeloos, alsof ze laten zien wat Camus wegliet, maar wat al die tijd wel in het verhaal aanwezig was: de pijn van Algerije. “Sinds de middeleeuwen heeft de witte man de gewoonte om de bergen en insecten van Afrika en Azië een naam te geven, maar de namen van de mensen die hij tegenkomt te negeren”, zei Daoud in een interview over zijn roman.

Stempel
Welke verhalen vertellen we, hoe reflecteren deze onze beleving en hoe drukken ze hun stempel op de wereld? Dit is het onderwerp van de documentaire Remake, die buiten competitie draaide (en binnenkort te zien is op IDFA). Daarin verwerkt filmmaker Ross McElwee de dood van zijn zoon Adrian, het onderwerp van veel van zijn eerdere documentaires. Het lijkt misschien alsof McElwee alleen herinneringen ophaalt wanneer hij beelden van zijn overleden zoon bekijkt, maar hoe langer hij kijkt, hoe meer hij zich realiseert dat er nog iets anders gebeurt: hoe meer tijd er verstrijkt na de dood van zijn zoon, hoe meer Adrian in een fictief personage verandert, iemand die alleen op het scherm bestaat.

Kan een documentaire ook fictie zijn? Als McElwee zijn eerdere films over Adrian terugkijkt, valt het hem op hoeveel van Adrians worstelingen met verslaving hij achterwege liet. Hij heeft er een verhaal van gemaakt dat verteerbaar voor hem was. Een verhaal dat hem in staat stelde om Adrian te blijven filmen zonder de realiteit van diens geestesziekte onder ogen te komen. Een verhaal waarin Adrian uiteindelijk weer beter zou worden. Langzaamaan begon hij meer te geloven in dit beeld van Adrian, dan in de Adrian die hij voor zich had. Was Adrian ook in dat verhaal gaan geloven?

Te laat
The Voice of Hind Rajab (Sawt Hind Rajab) roept andere vragen op: op welke manier stelt cinema ons in staat om een echt verhaal te vertellen? Wat kan film wel, dat het echte leven niet kan? Kaouther Ben Hania’s docufictie is gebaseerd op de laatste uren van Hind Rajab, een vijfjarig meisje dat urenlang werd beschoten door Israëlische tanks terwijl ze aan de telefoon zat met hulpdiensten. Deze re-enactment, of “dramatisering” zoals de film zichzelf noemt, ontleent zijn kracht volledig aan de echte gebeurtenissen. Als het fictie was, zou de film overdreven aanvoelen. Geforceerd. Misschien moet Ben Hania ons er daarom keer op keer aan herinneren dat Hind Rajabs verhaal waargebeurd is.

Het verhaal van Hind Rajab was al bekend. Wat voegt deze film toe? Moet een film als deze goed zijn, of is het voldoende dat hij het verhaal van Hind Rajab verspreidt? En wat dan, hoe nu verder? In Pietro Marcello’s Duse worstelt de Italiaanse acteur Eleonora Duse met de vraag wat kunst kan betekenen voor degenen die lijden. Wat kan theater nog zijn na de wreedheid van de Eerste Wereldoorlog? Het is een vraag over kunst die steeds weer terugkeert. Hoe vaak moeten we hem nog stellen?

De ambulance die Hind Rajabs leven kon redden, was maar acht minuten van haar verwijderd. Toch duurde het uren voordat hij haar kon bereiken. Ik denk aan de tijd die het kost om een film te maken. Hind belde de alarmcentrale op 29 januari 2024. Het is anderhalf jaar geleden dat ze vast kwam te zitten in de auto. De film The Voice of Hind Rajab komt te laat voor Hind Rajab. Hij komt te laat voor de meeste Palestijnen. En hij komt te laat voor de rest van de wereld.