Focus: Dolende zielen

Het Duitse kunstenaarsduo Christoph Girardet en Matthias Müller geven oude filmbeelden een nieuwe betekenis. Hun expositie Somebody, Nobody, Anyone toont de mens als dolende ziel in een onbegrijpelijke wereld.

Vervreemding, eenzaamheid, angst en het verlies van identiteit zijn de sleutelwoorden in het werk van Christoph Girardet en Matthias Müller, aan wie in de prachtige oude villa Huis Huguetan aan het Lange Voorhout in Den Haag een overzichtstentoonstelling is gewijd. Van oude filmbeelden (found footage) construeren zij nieuwe films, waarin de beelden een nieuwe betekenis krijgen. Vrolijk bedoelde filmbeelden kunnen aaneengesmeed in een nieuwe context een andere werkelijkheid onthullen. Zoals in het filmpje Meteor is te zien.

Ogenschijnlijk bestaat dit uit fragmenten van jongetjes die wegdromen bij tv-beelden van spannende ruimtereizen. Die in hun fantasie ooit als astronaut naar een verre planeet zullen vliegen. Kan het onschuldiger? Maar er schuurt iets in de beelden. De met sciencefictionbeelden doorsneden scènes van jongetjes in slaapkamers stralen geen vrolijke avontuurlijkheid uit, maar eenzaamheid en angst. Die nog eens worden benadrukt door de dreigende muziek. Dit zijn geen jongetjes die de wereld gaan veroveren, maar het liefst onder dekens zouden wegkruipen. Weg uit een angstige wereld. Zoals al het werk van Girardet en Müller zet Meteor de kijker aan het denken. Wat is er met deze jochies aan de hand? Waar komt hun angst vandaan? Groeien ze op in een harteloos milieu? Of voelen ze intuïtief een onberedeneerbare angst voor een vervreemdende, onbegrijpelijk wereld?

De titel Somebody, Nobody, Anyone van de expositie maakt duidelijk waar het de kunstenaars om te doen is: wij zijn wij? Een somebody, een nobody of een anyone? Over wie hebben we het als we het over onszelf hebben? Waarin onderscheiden wij ons van anderen? Hebben wij een uitgesproken individuele identiteit, zoals we zelf graag geloven, of lijken we vanaf een afstandje allemaal op elkaar? Zijn we wezenlijk anders dan de 221 bureaustoelen die in een fotomontage — Girardet en Müller zijn ook fotografen — op de tentoonstelling zijn te zien: allemaal net even anders, maar vooral heel erg hetzelfde? Of zijn we als de krakende langspeelplaat, die bij het afspelen blijft hangen? Eeuwig in dezelfde groef? Een geval van eeuwige herhaling?

Kortom, Girardet en Müller stellen vragen over onze identiteit. Het levert geen geruststellende antwoorden op, maar wel imponerende filmcollages. Zoals het geweldige Personne, dat is samengesteld uit fragmenten uit ruim 140 films waarin Jean-Louis Trintignant is te zien. Geen willekeurige scènes, maar beelden waarin de Franse steracteur altijd in zijn eentje is te zien. Zittend in een kamer, liggend op bed, starend uit een raam: nooit zien we hem met andere mensen. De scènes roepen het beeld op van een eenzame man in een diepe identiteitscrisis. Dat gevoel wordt versterkt doordat de beelden door de tijd springen: fragmenten van een jonge Trintignant worden gevolgd door filmbeelden van de oude acteur. Het resultaat is een beeld van een man, die gevangen zit in een onbegrijpelijke, onkenbare wereld, waaruit hij niet kan ontsnappen. Hij zal zich voelen als de man op René Magrittes schilderij La reproduction interdite die in de spiegel de achterkant van zijn hoofd ziet. Een flits van het schilderij is vast niet toevallig in Personne te zien.

Wie zijn wij? In de wereld van Girardet en Müller is de mens een dolende, eenzame ziel. Met een ongelofelijk kwetsbaar lichaam, zoals te zien is in Cut, een reeks fragmenten uit horrorfilms en medische instructiefilmpjes, waarin lustig in het menselijk lichaam wordt gesneden. Dana Linssen stelt in een bij de tentoonstelling verkrijgbaar essay dat de titel Cut ook een nadrukkelijke verwijzing is naar de montage van films. Hoe onschuldig is aan elkaar plakken van beelden eigenlijk, vraagt ze zich af: ‘Kan een film ook bloeden?’ Nee, een film kan niet bloeden, maar ons wel met leugenachtige verhaaltjes in slaap sussen of met verontrustende beelden wakker maken. Girardet en Müller houden ons graag wakker.

Jos van der Burg

De door Stichting West georganiseerde expositie Somebody, Nobody, Anyone is nog te zien tot 18 juni in Huis Huguetan in Den Haag.
westdenhaag.nl