Pain & Gain

Hyperkinetische Hollywoodbombast op één lijn stellen met contemplatieve arthousefilms lijkt vloeken in de kerk. Toch zijn die twee vergelijkbaar, bewijst Michael Bay’s mislukking én meesterwerk Pain & Gain.

Door Joost Broeren

Thank god for vulgar auteurism. Eindelijk een theorie die me toestaat naar een totaal mislukte film als Michael Bay’s Pain & Gain te kijken zonder schuldgevoel over het plezier dat ik er aan beleef. Als een filmtheoretisch vacuüm, vergelijkbaar met de morele leegte waarvan de hoofdpersonen van de films veelal blijk geven, vinden de vulgar auteurists artistieke brille in de oppervlakkigheid van eindeloze sequels als Transformers en Fast & Furious.
En zodra die stap is gezet, valt ook iets anders op: dat deze chaos cinema hetzelfde beoogt als de slow cinema die de tegenstanders van de vulgaristen zo bewonderen. Voor liefhebbers van de films van Lisandro Alonso (Liverpool) en Lav Diaz zal het iets pervers hebben om deze contemplatieve artfilms te vergelijken met de hyperkinetische Hollywoodknallers van chaotici als Michael Bay en Christopher Nolan want aan de oppervlakte lijken het inderdaad tegenpolen. Die langzame kunstfilms kunnen zelfs gezien worden als een directe tegenreactie op de doorgaande versnelling en versnippering van de Amerikaanse filmstijl, zoals de slow food-beweging reageerde op de snelle hap van McDonald’s. Maar wie iets verder kijkt, ziet zijdes van dezelfde medaille, die met tegenovergestelde stilistische tics en visuele strategieën vergelijkbare doelen nastreven.

Gatenkaas
Om te beginnen: in beide stromingen is plot van ondergeschikt belang. In de slow cinema omdat het verhaal tot de essentie is teruggebracht; in de chaos cinema omdat de plot vaak klinkklare nonsens is. In veel van de films die tot de slow cinema worden gerekend, en zeker in de besten ervan, komt de plot neer op: iemand reist. Soms is duidelijk waarheen, vaak niet eens dat, en hoe dan ook is het van ondergeschikt belang. De verhaallijn is slechts een kapstok voor filmische schoonheid en observaties over mens en maatschappij.
Opvallend genoeg zijn het vaak juist de critici die dit soort films prijzen om hun plotloze mijmeringen, die Hollywoodspektakels afschrijven als nonsens, met plots die vrijwel automatisch verzuchtingen over gatenkaas of lekke mandjes oproepen. Ze hebben geen ongelijk: de verhaallijnen zijn vaak onnavolgbaar. Maar het geklaag is onterecht, want ook hier draait het niet om plot, net zoals niemand een achtbaanrit zal verwijten dat ‘er weinig verhaal in zit’.
Waar gaat het dan wel om? Om beweging. Om choreografie. Beweging van robots, choreografie van snelle auto’s, in de Hollywoodchaos. Of: beweging van de mens, choreografie in een wijds en onherbergzaam landschap, in de arthousetraagheid. Of het moment nu door chaos wordt losgetrokken van alle momenten eromheen en door hyperkinetische beweging wordt benadrukt, of in lange, onafgebroken shots wordt gevangen waarin de tijd eindeloos lijkt te worden uitgerekt, in beide gevallen staat hetzelfde centraal: de kijker dat ene specifieke moment zo intens mogelijk laten beleven.

Bodybuilders
Pain & Gain is het voorlopige hoogtepunt van Michael Bay’s carrière. Al sinds 2000 wilde hij de film maken, die op speelse wijze werd gebaseerd op het waargebeurde verhaal van drie niet al te snuggere bodybuilders die door gewelddadige afpersing hun slag willen slaan, en daar verrassend lang mee wegkomen. Steeds stelde Bay het uit om weer een Transformers-vervolg te fabriceren, maar nu kwam het er dan eindelijk van. Het werd de goedkoopste film sinds zijn debuut Bad Boys uit 1995: Pain & Gain kostte ‘slechts’ 26 miljoen dollar, mede omdat Bay en hoofdrolspelers Mark Wahlberg en Dwayne ‘The Rock’ Johnson genoegen namen met een stuk minder dan hun gebruikelijke gage.
Dat lage budget is overigens niet de enige link met Bay’s debuut: Pain & Gain speelt zich af in Miami in 1995, het jaar en de plaats waarin Bad Boys gemaakt werd. Die verwijzing is de sleutel tot de film. Als gezegd: Pain & Gain is een totaal mislukte film. Mislukt als de zwarte komedie die het beoogt te zijn, want de dunne lijn tussen gruwelijk grappig en gewoon gruwelijk wordt verkeerd ingeschat. Mislukt als dom entertainment, met een te lange speeltijd van ruim twee uur en een plot die alle kanten op vliegt. Mislukt als de satire op de hyperkapitalistische Amerikaanse maatschappij die ergens in de film verscholen zit, maar die niet uit de verf wil komen.
Maar al die mislukkingen zijn geen diskwalificaties; het zijn aanbevelingen. Het overdadige pronken met rondborstige vrouwen en opgepoetste bolides; het excessief gebruik van slowmotion, ook op momenten dat het écht niets toevoegt; het over-the-top acteren van de cast; de knipoog naar zijn eigen speelfilmdebuut: dit is hyper-Bay. Wat Pain & Gain is, is de perfecte Michael Bay-parodie — een zelfreflectieve verhandeling over domheid, oppervlakkigheid en ongebreideld kapitalisme waarmee Bay het label auteur dubbel en dwars verdient.