World Wide Angle (NL) – 29 augustus 2013

De Australische filmcriticus Adrian Martin becommentarieert opvallende discussies en tendensen rond filmmakers.

Door Adrian Martin

Ik hou van Richard Linklater, maar Before Midnight stelde me — tenminste na de eerste keer kijken — teleur. Het grote aantal liefhebbers van de film maakt duidelijk waarin de kracht van de film schuilt: het is een échte film over liefde en relaties, over kinderen hebben, over materiële kwesties als werk, geld, waar te wonen, succes (of het gebrek daaraan), vrienden, moeilijke exen en vechtscheidingen, het afnemen van die eerste passie… En de film is op z’n zwakst, helaas, als hij de liefdesverhouding tussen Celine (Julie Delpy) en Jesse (Ethan Hawke) nieuw leven probeert in te blazen op momenten van tegenspoed.
Ik heb het gevoel dat deze serie (die ook uit Before Sunrise, 1995 en Before Sunset, 2004 bestaat) iets te snel ‘donker’ is geworden. Toen hoofdpersonen Celine en Jesse begin twintig waren was het (om Hou Hsiao-hsiens titel te gebruiken) ‘de tijd van liefde’. Begin dertig hadden ze allebei al hun twijfels, teleurstellingen, spijt — maar hadden ze tenminste nog een goeie kans om het paradijs te hervinden. En nu, als veertigers… is er al sprake van het naderen van middernacht? Linklater zou eens goed naar Dylans nummer It’s Not Dark Yet moeten luisteren. Deze personages lijken er op gericht tegen hun vijftigste in hun graf te liggen. Maar het leven begint pas bij vijftig (ik spreek uit ervaring).
Linklater heeft altijd geflirt (in artistieke zin) met oppervlakkigheid. Het is zowel de uitdaging waar hij mee werkt, als de val waar hij soms in trapt. Hij houdt ervan dingen licht te houden, een beetje gewoontjes en triviaal. Zijn personages babbelen maar door, genieten van de kleine dingen in het leven en dansen zo nu en dan om een enorm probleem heen… Maar de Before-serie is op dit niveau met elke film achteruit gegaan: ik vind het eloquente gezeur over ‘het verschil tussen mannen en vrouwen’ irritant, en de poging om er een beetje politiek bij te halen — of het nou Celines sterk gevoelde feminisme is of de Griekse crisis die ergens ver, ver buiten het scherm woedt — flauwtjes en niet overtuigend.
De vorm van de films is ook uit elkaar gevallen. Before Sunrise was een triomf van ‘sociale mise-en-scène’: hoe dichtbij of veraf deze twee terugkerende geliefden ook kwamen, het werd altijd bemiddeld, heel spannend, door de ongeschreven regels die de persoonlijke ruimte bepaalden tussen lichamen in een tram, in een hokje waar naar muziek werd geluisterd, tijdens een wandeling in het park. Before Midnight experimenteert met real time-technieken: een sequentieshot à la Kiarostami van mensen rijdend in een auto, en een Le mépris-achtige ruzie in een hotelkamer, waarin elke pijnlijke beweging en elk pijnlijk woord wordt vastgelegd — maar de zindering en de spanning zijn grotendeels verdwenen.
Ik zag onlangs Hitchcocks Rear Window (1954) opnieuw op een groot scherm en ik bleef maar denken aan het zinloze protesteren van James Stewart tegen zijn verpleegster, Stella (Thelma Ritter): "In relaties, zijn we geëvolueerd…", waarop ze beslist antwoordt: "Als twee mensen van elkaar houden dan komen ze — kaboem! — bij elkaar als twee taxi’s op Broadway!" Linklaters Before-serie is dat gevoel van twee taxi’s op Broadway langzaam verloren.
Maar vreemd genoeg kwam de echte ‘schok van het oude’ met betrekking tot Before Midnight niet van Hitchcock (waarover Godard al in 1957 schreef dat hij "meer dan wie ook de regisseur van het liefdeskoppel is"), maar van… Fritz Lang. Toen ik zijn Secret beyond the Door… (1947) opnieuw zag, deze keer op een klein scherm, en vooral ook Clash by Night (1952), realiseerde ik me voor het eerste dat Lang (met Murnau, McCarey en Kubrick) tot de grootste dramaturgen — en dichters — van de echtelijke band behoort.
Lang voert het verhaal helemaal naar het melodrama — van plagen, scheiding, obstakels, verraad, dreigende psychose en rampspoed — dat Linklater juist behoedzaam vermijdt. De crux van zijn plots is altijd: je aan het leven binden, of opgeven en vluchten. Clash by Night, gebaseerd op Clifford Odets toneelstuk, trekt een onuitwisbaar diagram van duwen-en-trekken tussen vijf personages: twee (Paul Douglas en Keith Andes) geloven vastberaden in het huwelijk, twee (Barbara Stanwyck en Robert Ryan) zijn zelfdestructieve, impulsieve cynici, en een vijfde (Marilyn Monroe) swingt daar tussendoor.
En de scène waarin Marilyn beslist om zich aan haar man te binden — na al het lastige bewijsmateriaal tegen elkaar te hebben afgewogen — zou onmogelijk zijn in Before Midnight.