World Wide Angle – 21 november 2016

De Australische filmcriticus Adrian Martin schuimt voor de Filmkrant het wereldwijde web af. Als correspondent becommentarieert hij opvallende discussies over films en filmmakers, in webzines, weblogs etc. Aflevering 2: ‘Film waarin flitsen en flikkeringen verschijnen, en cirkels van verwarring…’

In 1965 maakte de Amerikaanse kunstenaar George Landow (ook bekend als Owen Land) film in which there appear edge lettering, sprocket holes, dirt particles, etc. Het is een vroege klassieker uit de ‘materialistische’ stroming van de avantgarde-cinema, voortbordurend op Kurt Kren in Oostenrijk en anticiperend op de nog hardere lijn van ‘structureel-materialisten’ in Engeland.
Film moest in die dagen en in die kringen van de tegencultuur worden ontdaan van al zijn illusie, fictie, verleiding en sinistere kracht: we moesten via allerlei ingenieuze middelen terugkeren naar het basis ‘apparaat’ van het filmdoek, de korrel van het celluloid, het geprojecteerde licht, de toeschouwer in de duisternis. Alleen vanuit dat ‘nulpunt’ kon aan een filmische praktijk worden gebouwd van ‘eyes-wide-open’.
Tegenwoordig is het gebruikelijk om vanwege dit extreme ‘purisme’ de spot te drijven met de avantgarde-geschiedenis — hoewel: ik was een tiener toen de Engelse ‘structureel-materialist’ John Dunkley-Smith zich midden jaren zeventig in Australië vestigde en allerlei ongelooflijke evenementen opzette rond film ‘loops’, dia’s en kamers. Het doel was de realiteit van ’tijd, ruimte en licht’ te openbaren. En ik kan alleen maar zeggen dat het even opwindend en sensueel was, als ascetisch en minimaal.
En toch, wat me altijd verbaasde aan de vele avantgardisten uit die periode: hun absolute vijandigheid, of absolute onverschilligheid ten opzichte van elke vorm van mainstream, narratieve film. In feite nam ik vele ‘geheime genoegens’ waar binnen hun verbond — zoals het filmmakers-stel dat gretig naar de eerste vertoning van elke nieuwe Woody Allen-film ging, maar dit nooit in dezelfde context zou noemen als hun ‘echte’ werk en reflectie als strikt experimentele filmkunstenaars.
Is er iets veranderd? In augustus publiceerde de ‘blogsite’ ‘The Art of Memory’ (theartofmemory.blogspot.com) — gewijd aan ‘adventures in minimalism including film, music, literature, poetry, architecture and art’ — een opmerkelijk essay over John Cassavetes’ klassieker the killing of a chinese bookie (1976). Op de blogsite staat tekst, maar belangrijker zijn de meer dan zeventig beelden — ‘single frames’ bemachtigd van de dvd — die de micro-momenten in de film tonen die ‘enkele flitsen en flikkeringen bevatten, en cirkels van verwarring’. Dit zijn beelden gevuld met onaards licht, vlekken, onherkenbare vormen en gedaanten, leegten en abstracties… en ze zijn passend opgedragen aan de kunstenaar Jeremy Blake wiens fantastische kleurbeelden interpuncties boden bij Paul Thomas Andersons punch-drunk love (2002).
Voilà! the killing of a chinese bookie is plots een avantgarde-film; of beter nog (en zoals wijlen Thierry Kuntzel het zou hebben gezegd): de ‘andere film’ is eindelijk geopenbaard, verborgen binnen de reeds fantastische ‘normale’ film over denkbeeldige karakters in een fictieve wereld. Heeft cinema niet altijd deze twee vormende kanten — het concrete en het abstracte — en is er daarom niet een diepere verbintenis tussen mainstream en avantgarde dan onze radicale ouders en grootouders in de monidale filmcultuur wensten te onderkennen?
Deze pagina van ‘The Art of Memory’ over the killing of a chinese bookie luidt een nieuw soort filmkritiek en -analyse in die geschikt is voor onze digitale tijd: denken, en praten, in beelden. Maar het biedt ook een schakel naar een belangrijk moment in het verleden: visionairs van de sixties en seventies zoals Kuntzel, Raymond Bellour en het ‘Camera Obscura’-team uit de VS die een manier vonden om film opnieuw te ‘zien’ door het stellige gebruik van fotogrammen of ‘still frames’. Is het niet curieus dat het in 2007, op het web, nog steeds het ‘frame’ is, en niet het bewegende beeld, dat dit speciale inzicht toestaat?

Adrian Martin | vertaling Belinda van de Graaf