World Wide Angle – 17 november 2016

De Australische filmcriticus Adrian Martin schuimt voor de Filmkrant het wereldwijde web af. Als correspondent becommentarieert hij opvallende discussies en tendensen rond films en filmmakers, in webzines, weblogs etc. Aflevering 3: Filmgedichten.

Dichters hebben zich altijd aangetrokken gevoeld tot de cinema, in ieder geval sinds de zwijgende filmdagen van de Amerikaanse dichter Vachel Lindsay. Een gedicht schrijven als reactie op een film is een onweerstaanbaar creatief gebaar. Het gaat om het scheppen van een parallelle tekst die naast de herinnering aan een filmvertoning kan bestaan, geweven van gedachten, impressies, gevoelens en mijmeringen die in het verduisterde filmtheater werden geboren.
Enkele gewaardeerde filmmakers — Pasolini, Godard, Kiarostami — hebben hun eigen poëzie gepubliceerd, die vaak ontstond tijdens het denkproces dat ten grondslag ligt aan een filmproject. Maar terwijl dichtbundels in de literaire wereld tegenwoordig schaarser zijn geworden, is er op het internet een explosie van filmgedichten waarneembaar, in alle soorten en maten.
In het geval van de Amerikaanse dichter Barry Alpert (wiens werk te vinden is in de Poet’s Corner op fieralingue.it) lijken Filmgedichten zich vrij letterlijk in het donker aan te dienen: ter plekke gecomponeerd met brokken dialoog, ondertitels of tussentitels, en levendige verdichtingen van stemming en gevoel. Als hommage aan Boris Barnets by the bluest of seas, de Russische klassieker uit de jaren dertig, lezen we:

Welk hart is het?
Het gezondste hart.

Is het mogelijk om te huilen in zo’n drukke tijd?
Doet er iets pijn?

Als ik over mijn verdriet vertel
zal de berg smelten.

Wie is er gestorven?
Jij bent gestorven…

Ik smeek jullie, kameraden…
Genoeg. Mijn hoofd is duizelig.

Vlieg sneller, zeemeeuw…
Zoek het uit!

De wonderbaarlijke serie Ciné-poèmes van Jacques Sicard — meer dan zestig kunnen er geraadpleegd worden op cahiersducinema.com — onderzoekt het korte ‘proza gedicht’ over cinema. Sicards stukken zijn opwindende mini-essays waarin kritische reflectie en persoonlijke evocatie worden gemengd. Zo beschrijft hij het "pure plezier, onbeslist fysiek of spiritueel" van de treinstationdiefstallen in Robert Bressons pickpocket (1959):

De fijnbenige hand, nerveuze vingers, tentakels minder van zachte huid dan van vluchtige witheid, de hand die zich een weg baant — zoals je een gordijn opent — door weefsels, zakken, lichamen, geld, lucht, lawaai, vuil.

Zowel Alpert als Sicard hebben gedichten gewijd aan Manoel De Oliveira’s recente meesterwerk belle toujours. Sicard roept de schemerige kalmte op van dit "laatste artistieke gebaar":

Daar, aan weerszijden van een tafel, een koppel. Minder een man en een vrouw rond het eten, dan twee dinerende portretten van een stilleven… De vorken en lepels rinkelen in de stilte van dit celibataire moment… Het wordt koud, plotseling, maar niet genadeloos. Dan wordt alles zwart als kool, als een verkoolde ster die, zonder te reflecteren, de heldere straling van zijn zon absorbeert.

Maar ik moet eindigen in mijn Australische vaderland, omdat het poëzietijdschrift Jacket (te vinden op jacketmagazine.com) tot de fijnste on-line publicaties wereldwijd behoort. In de laatste editie (nummer 33) komt de amusante dichter Ken Bolton met het gedicht ‘For Various Film Directors’, waarin hij speciale herinneringen heeft aan een acteur uit het Oude Hollywood, Paul Douglas die films opluisterde als executive suite (1954) van Robert Wise en clash by night (1952) van Fritz Lang:

Rijdend alleen in de / nacht voel ik me / als Paul Douglas in een / kwebbelige, moralistische / film het soort dat / ik liefhad — nog steeds — / toen ik jong was / maakten ze volwassenheid zo / interessant vol / problemen, / & heroïek: / liefde, & schuld / & verraad, onuitgesproken / vergeving: (…) / Paul droeg / grote jassen, over grote pakken, & / pronkte met een omslagdoek hij had / stille, intelligente ogen.

Adrian Martin | vertaling Belinda van de Graaf