FilmThuis – 27 januari 2012

Datum 27-01-2012
Auteur
Deel dit artikel

Boardwalk Empire

Boardwalk Empire
Gangsterpretpark

Atlantic City was in 1920 al een goddeloos gokpaleis en door de drooglegging groeide de georganiseerde misdaad ook nog eens explosief. Werk aan de winkel dus voor Nucky Thompson, die in HBO’s prestigeserie Boardwalk Empire de legale én illegale touwtjes in handen heeft.

We zien een ‘blackface’ fanfarekorps in één van de eerste scènes, iets later komt een boksgevecht tussen twee dwergen voorbij en de drooglegging wordt gevierd met een feest waar de alcohol rijkelijk vloeit en gewillige dames alomtegenwoordig zijn. De door Martin Scorsese geregisseerde openingsaflevering van Boardwalk Empire laat er weinig twijfel over bestaan: Atlantic City doet zijn bijnaam ‘America’s Playground’ ook in 1920 al in alle opzichten eer aan. De toeristen moeten komen en om dat te verzekeren moet alles kunnen. De overtreffende trap van gedoogbeleid.
Het netwerk dat deze wetteloze enclave in stand houdt omvat zowel de onderwereld als de politieke top, en wordt gerund door Enoch ‘Nucky’ Thompson, een gedroomde hoofdrol voor eeuwige bijrolspeler Steve Buscemi. Thompson heeft als de penningmeester van de provincie de hele stad in zijn zak, en zijn jongere broer Eli is als sheriff verantwoordelijk voor de handhaving van de criminaliteit. De serie opent letterlijk op de vooravond van de invoering van de Volstaed-wet die Amerika van 1920 tot 1933 alcoholvrij zou houden. Officieel tenminste, want hoe meer er verboden is in het wettelijk gebied, hoe meer er in Atlantic City verdiend kan worden aan het schenden van die wetten. Zo wordt Nucky een centrale figuur in de opbloeiende georganiseerde misdaad, terwijl de serie ook de andere kant van de wet schetst, met de strengreligieuze agent Van Alden van het Bureau of Internal Revenue voorop.

Nostalgisch
Dat Scorsese al in de eerste regels van dit stuk genoemd wordt, is logisch: hij is de grote naam op de credits, regisseerde de eerste aflevering, en heeft bovendien als executive producer ook inhoudelijk het nodige in de melk te brokkelen. De serie past bovendien naadloos tussen zijn films van de afgelopen jaren: van Gangs of New York (2002) via The Aviator (2004) en Shutter Island (2010) naar Hugo, allemaal tot in de puntjes verzorgde evocaties van een verloren tijd, vermengd met meer nostalgische reflecties op het filmische verleden. Toch is die prominentie van Scorsese ook wat misleidend. Hij zette weliswaar de visuele toon van de reeks, maar veel meer dan film is televisie het medium van de schrijvende producent. Boardwalk Empire is dan ook veel meer de serie van Terence Winter: bedenker, producent en schrijver van de eerste en laatste afleveringen van deze eerste reeks.
Winter baseerde zijn serie losjes op enkele hoofdstukken uit het non-fictieboek Boardwalk Empire: The Birth, High Times and Corruption of Atlantic City van Nelson Johnson, waarin de smoezelige geschiedenis van gokstad Atlantic City uiteengezet wordt. Hoofdpersoon Enoch ‘Nucky’ Thompson is een versie van de werkelijk bestaande Enoch Johnson; diverse politieke kopstukken en maffiafiguren om hem heen (van een jonge Al Capone tot aanstaand president Warren G. Harding) werden aan de werkelijkheid onttrokken. Daar doorheen cirkelen fictionele karakters. De belangrijkste daarvan zijn Jimmy Darmody (Michael Pitt), een veteraan van de Grote Oorlog die zich onder Nucky’s vleugels ontwikkelt tot misdadiger, en Margaret Schroeder (Kelly Macdonald), een jonge Ierse immigrante die in de loop van de eerste aflevering weduwe wordt en door Nucky in bescherming wordt genomen.

Maffiaperikelen
Winter is een alumnus van de crew van The Sopranos en dat is te zien. Sowieso is Boardwalk Empire te bekijken als een compendium van alles wat goed was aan de eerdere series uit de prestigestal van pay-per-view-zender HBO. Uit de westernreeks Deadwood komt de vernuftige vermenging van historisch bestaande figuren met fictionele karakters. Van Carnivale komt de tot in de puntjes gerecreëerde setting in de vroege twintigste eeuw en religieuze ondertonen. The Wire levert het kat-en-muisspel tussen gehaaide criminelen en politieagenten zonder budget, plus het inzicht in de verbanden tussen de hardvochtige kleine criminaliteit op straatniveau en de witte boorden die daar boven staan.
Maar we herkennen natuurlijk vooral de gangsterpraktijken van The Sopranos. Boardwalk Empire is bijna te zien als een prequel van die moderne tv-klassieker over de perikelen van een maffia-onderbaas in New Jersey, al reikt de macht van Nucky Thompson in 1920 een stuk verder dan die van Tony Soprano tachtig jaar later. Maar eigenlijk is het ook andersom: in Boardwalk Empire zien we de oorsprong van al die filmgangsters waar de derderangs maffiafiguren in The Sopranos zich op hun beurt naar modelleren. Zoals Spinvis zingt: geschiedenis herhaalt zich nooit, maar rijmt altijd een keer.

Beeld

Met De goede dood breekt regisseur/scenarist Wannie de Wijn een lans voor euthanasie. Eigenlijk is dat een beetje laat: 2004 en 2005 waren de filmjaren van de euthanasie.?

Mar adentro | Alejandro Amenábars Mar adentro vertelt het waargebeurde verhaal van Spanjaard Ramón Sampedro (Javier Bardem) die, verlamd na een duikongeluk, dertig jaar vocht voor zijn recht om te sterven. Amenábar won er in 2005 de Oscar voor beste niet-Engelstalige film mee. dvd A-Film

Million Dollar Baby | Mag eigenlijk niet, zeggen dat Clint Eastwoods boksdrama ook over euthanasie gaat, want daarmee geef je het einde van de film behoorlijk weg. Maar ja, zonder die twist aan het eind was de film waarschijnlijk nooit de grote winnaar van de Oscars van 2004 geworden. dvd A-Film

Simon | Eddy Terstalls ode aan het door hem zo geliefde progressieve Nederland mag inmiddels met enige nostalgie bekeken worden. Volksjongen Simon (Cees Geel) is ernstig ziek, en blikt met tandheelkundekakker Camiel (Marcel Hensema) terug op hun onwaarschijnlijke vriendschap. dvd A-Film | VOD Ximon

Les invasions barbares | Een bont gezelschap van linkse intellectuelen in Franstalig Canada komt na bijna twintig jaar weer bij elkaar wanneer de Bourgondische professor Remy Rémt terminale kanker blijkt te hebben. Won in 2004 de Oscar voor beste niet-Engelstalige film. dvd Paradiso HE

Ik wil nooit beroemd worden | Documentaire over de begaafde cellist Tobias Prenen die op 39-jarige leeftijd na een hartstilstand lichamelijk en verstandelijk gehandicapt raakt. Familie en vrienden worstelen met de vraag of de Tobias van vroeger had willen leven zoals hij nu is. dvd Selfmade Films | online Holland DOC

Crab Trap
Op weg naar nergens

De debuutfilm Crab Trap van Oscar Ruiz Navia is een ware beproeving van de verbeeldingskracht. Wat gaat er om in de eenzame reiziger die verzand raakt in een visserdorpje?

In colleges literatuurwetenschap valt het vooroordeel nog geregeld te horen: dat de literatuur een hoogstaandere kunstvorm is dan de cinema. Het argument luidt steevast dat het woord de ruimte geeft aan de eigen fantasie die het beeld mist. Tsja, het is maar hoe je het bekijkt. Films vullen de verhaalwereld aan de buitenkant van a tot z in, maar het binnenste van de personages — dat blijft vaak een onbeschreven bladzijde.
Dat creëert in het beste geval een spannende, uitdagende, soms tergende ambiguiteit. Het bescheiden, uitgebalanceerde Colombiaanse drama Crab Trap voert een eenzame reiziger op, over wie we anderhalf uur later nog weinig zinnigs te weten zijn gekomen. Waar deze Daniel vandaan komt, waarnaar hij op weg is: het blijft een mysterie. Dat geldt ook voor de enige hint over zijn verleden, een portretfoto waarop hij poseert naast een aantrekkelijke jonge vrouw. Is dat zijn vriendin? Heeft zij hem soms gedumpt? Gaat hij haar bezoeken? Of is hij juist naar haar op zoek?
Een even groot vraagteken blijft de manier waarop Daniel tegen de bewoners van het vissersdorpje La Barra aankijkt. Ongewild strandt hij hier voor korte tijd, wachten op een bootje. Hij neukt met de exotische schoonheid Yasmina, wordt aanbeden door Yasmina’s dochter, speelt voetbal op het strand, en trekt de jungle in met de dorpsoudste Cerebro. Vooral die laatste heeft een cruciale rol: hij verzet zich als enige tegen de komst van El Paisa, die op het strand een discohotel met zwembad wil neerplempen. Deze blanke rijkaard lijkt alles te representeren wat Cerebro verafschuwt: moderniteit, koopzucht, koloniale dominantie.
Zo zadelt regisseur Oscar Ruiz Navia, die met zijn film de Colombiaanse Oscar-inzending leverde en in Berlijn de FIPRESCI-prijs binnensleepte, ons op met raciale trauma’s, de blijvende overheersing van het Westen en de vernietiging van de wildernis. Maar of hij (en Daniel) Cerebro’s standpunten delen, of dat we Cerebro beter kunnen beschouwen als een conservatieve zuurpruim, blijft in het midden. Navia laat zich niet verleiden tot een politiek pamflet, noch tot een nostalgisch staaltje plattelandslyriek à la slow cinema. Integendeel: hij durft in zijn knappe debuutfilm het interpretatievermogen van de kijker maximaal op de proef te stellen. Crab Trap blinkt uit waarin cinema kan uitblinken: in het mystificeren van gevoelens, ideeën en opvattingen.

Cornelis
Eerste punker in Zweden

Het is niet voor niets dat filmmaker Amir Chamdin in de Noorse rockzanger Hans-Erik Dyvik Husby, voorman van de death punk-band Turbonegro, de perfecte belichaming van folkartiest Cornelis Vreeswijk zag. In zijn portret is Vreeswijk punk avant la lettre.

‘Niet om het een of ander / maar omdat het niet kon / eindigde de liefde / van de nozem en de non / van de no-o-o-zem en de non.’ Voor wie in Nederland de naam Cornelis Vreeswijk nog iets zegt, zal dat vooral te danken zijn aan die hit uit de jaren zeventig. Maar in Zweden, waar Vreeswijk vanaf zijn twaalfde woonde, verwierf hij als moderne troubadour een legendarische status. Een optreden op het popfestival in het Deense Roskilde in 1987 maakte hem vlak voor zijn dood nog tot de held van een hele nieuwe generatie, waartoe ook filmmaker Amir Chamdin behoort. Chamdin, die zich in die tijd zelf bezighield met rappen en later muziekvideo’s voor rockbands begon te maken, beschouwt Vreeswijk als de eerste punker in de Zweedse popgeschiedenis. Zijn biopic Cornelis levert argumenten voor deze stelling door te laten zien wat Vreeswijk teweegbracht in het door en door burgerlijke Zweden.
De muzikale carrière van Cornelis Vreeswijk begint als zijn liedjes de belangstelling wekken van folkzanger Fred Åkerstrom, die er goed materiaal in ziet voor zijn nieuwe plaat. Maar tot frustratie van Åkerstrom voelt zijn producent Anders Burman meer voor een plaatopname met het markante eigen stemgeluid van Vreeswijk. Zijn intuïtie misleidt hem niet: de plaat wordt een groot succes. Met sarcastische en soms schunnige humor levert Vreeswijk in zijn ballades kritiek op de bekrompen moraal van zijn tijd, en dat raakt bij het publiek een snaar. Dat hij ook in zijn persoonlijke leven slecht overweg kan met autoriteiten, wetten en regels, brengt hem intussen wel in de problemen. Drank- en medicijnmisbruik, geldproblemen en agressief gedrag doen hem regelmatig op de voorpagina’s van de kranten belanden, en een paar keer in de gevangenis. Daarnaast speelt zijn ontvlambaarheid hem parten in zijn relaties met vrouwen, waarbij zijn jaloezie paranoïde vormen aanneemt.
Cornelis brengt de figuur van Cornelis Vreeswijk en de tijd waarin hij zijn successen beleefde, op een geloofwaardige manier tot leven. In combinatie met de geslaagde heruitvoering van zijn Zweedse liedjes door Husby is dat voor een muziekfilm eigenlijk genoeg. Dat er nog een poging wordt gedaan om het waarom van Vreeswijks zelfdestructieve gedrag te duiden, had dan ook niet gehoeven. De blik van Husby, met zijn mengeling van melancholie en geldingsdrang, zegt alles.

Nieuwe releases

Bart Vegter: 9 Abstracte Films | Collectie van het werk van de in juni 2011 overleden experimentele-filmmaker Bart Vegter, uitgebracht in samenwerking met het IFFR, waar de films ook te zien zijn, en EYE. De Filmfreak

Midnight in Paris | Woody Allens nieuwste stap in zijn ‘Europese fase’ hink-stap-springt door de tijd, op zoek naar nostalgisch geluk in het Parijs van de ‘roaring twenties’. Paradiso HE

Habemus Papam | Nanni Moretti steekt zachtmoedig de draak met de katholieke kerk, maar toont vooral de innerlijke twijfel van een tot zijn eigen verbazing tot paus gebombardeerde kardinaal. Twin Pics

The Thing | Matthijs van Heijningen Jrs. ‘prequel’ van de horrorklassieker van John Carpenters wordt ook met het ijzingwekkende origineel in één box uitgebracht. Universal

De bende van Oss | De openingsfilm van het afgelopen Nederlands Film Festival was de grote kanshebber bij de Gouden Kalveren, maar het jaren dertig maffiadrama won uiteindelijk alleen een Kalf voor de muziek. E1 Entertainment

Nieuwe import

Repo Man | De cultfilm der cultfilms. Alex Cox’ scifi-satire is één van de centrale Amerikaanse films van de Reagan-jaren tachtig. Inclusief de legendarische tv-versie van de film, waarin Cox op surrealistische wijze de scheldwoorden verving. Eureka! Masters of Cinema, regiovrij

The Yellow Sea | In zijn tweede film, geselecteerd voor de sectie Un Certain Regard in Cannes, duikt de Koreaanse regisseur Na Hong-jin net als in debuut The Chaser in de krochten van de misdaadfilm. Gu-nam zit aan de grond en laat zich daarom voor kwade zaken strikken. Eureka! Masters of Cinema, regiovrij

Spiders | De derde film en het eerste grote succes van Fritz Lang. Origineel uitgebracht in twee delen — het begin van wat een vierdelige reeks rond de suave avonturier Kay Hoog had moeten worden, die echter niet is voltooid. Kino, regio 1

Vanya on 42nd Street | In de laatste film voor zijn dood legde Louis Malle de privéopvoeringen van Tsjechovs Oom Wanja vast die regisseur André Gregory in de vroege jaren negentig door een kleine groep acteurs in Manhattan liet uitvoeren. Criterion, regio 1

The Woman with the Five Elephants | De 87-jarige Svetlana Geier blikt terug op haar bewogen leven, getekend door de Tweede Wereldoorlog. Deze documentaire over de gerenommeerde vertaalster weet haar intelligentie en passie voor literatuur te vangen. Cinema Guild, regio 1

JB

Deze lijst is samengesteld door Boudisque (Vredenburg 31, Utrecht). Ga voor meer informatie naar boudisque.nl

Geschreven door