PASSION FISH

"Passion fish is een verheffende film met komische momenten over de onverwachte wendingen die het leven met zich mee kan brengen." Aldus de in het Nederlands vertaalde samenvatting in de persmap. Niet echt iets om reikhalzend naar uit te kijken, zou je denken. John Sayles slaagt er in die vreselijke zin waar te laten zijn en tegelijk een mooie film te maken.

Op papier ziet het er niet best uit. Een gevierd soap-actrice raakt door een ongeluk verlamd aan haar benen en besluit te revalideren in haar geboortestreek, de zuidelijke staat Louisiana. Gesteund door een scherpe tong bouwt ze een schild van verbittering rond haar rolstoel. De enige die daar doorheen weet te breken is in bijna alle opzichten haar tegenpool: een jonge zwarte vrouw die geld nodig heeft en zich daarom aanbiedt als verzorgster.
Tussen de twee vrouwen ontwikkelt zich een vriendschap. Beide vrouwen worden achtervolgd door hun verleden. Gevaarlijke mannen en vervelende vrouwen, ongewenste bezoekers op het landgoed aan het meer, doen afbreuk aan de idylle. Allebei weten ze zich hier van los te maken, dankzij de verdovende rust van het Zuiden en de opwinding van nieuwe liefdes. Aanvankelijk waren beide vrouwen te trots om hulp van anderen te aanvaarden. Pas als ze accepteren dat ze het in hun eentje niet redden, vinden ze innerlijke rust.
Zo’n verhaal riekt naar stichtelijk melodrama, zeker als het uit Amerika komt. Maar dat werd het niet. John Sayles komt dan wel uit Amerika, hij is zo eigenwijs als de pest. Bij hem krijgt vals sentiment geen enkele kans. Was het op papier nog een potentiële draak, op celluloid is het een sterke film over ‘echte mensen’. Als onafhankelijk filmmaker hoeft Sayles zich niet aan te passen aan de Hollywoodconventies.

Walging
Neem bijvoorbeeld de openingsscènes. Hoewel er meerdere lichamen te zien en stemmen te horen zijn, blijven zij gezichtsloos. Alleen hoofdpersoon May Alice, ontwakend in het ziekenhuis, krijgen we helemaal te zien. Het is de eerste periode na het ongeluk en alles draait om haar gezichtspunt en haar woede. Een rug in de deuropening bijt ze toe: "Who are you?". Antwoord: "Dr. Kline". "Shrink" constateert de vrouw met walging in haar stem. "I’m a psychologist" klinkt er nog timide.
De voormalige soap-actrice heeft geen behoefte aan hulp. In één klap verruilt ze haar mondaine sterrenbestaan in het Noorden voor de eenzaamheid van haar ouderlijk huis in het Zuiden. Drank en televisie, meer heeft ze niet nodig. Eten smijt ze weg en verzorgsters houden het niet lang vol bij haar cynisme. Totdat introverte Chantelle zich aandient. Hebben ze je wel gezegd dat ik de ‘bitch on wheels’ ben, vraagt May Alice nog, maar Chantelle laat zich niet afschrikken.
Wat volgt is een sprankelend, zomers theaterstuk in de open lucht. Passion fish wekt associaties met theater vanwege de nadruk op verbale communicatie en het geringe aantal lokaties. De belangrijkste lokatie is in het theater echter nooit na te bootsen: het ruime, lommerrijke grasveld voor het landhuis, met zicht op het meer en een bootje binnen handbereik. Ook de lokale eigenaardigheden van Louisiana en de magische boottocht door de moerassen waren zonder film niet mogelijk geweest.

Ongerijmd
Behalve cineast is John Sayles schrijver en dat is een gelukkige combinatie. Voor Passion fish schreef hij een scenario met fantastische dialogen, vol onderhuidse wijsheid en spitsvondigheden aan de oppervlakte. Sayles voorzag zijn protagonistes, als waren het romanpersonages, van voldoende achtergrond: bij May Alice is het de verbittering, Chantelle draagt een geheim met zich mee. Beide vrouwen zijn afwisselend stoer en afhankelijk, sterk en kwetsbaar. Sayles durft het ongerijmde toe te laten: zonder verder aanknopingspunt laat hij de bezoekende opvolgster van May Alice een te lang verhaal vertellen over haar eerste filmrol.
Mooie dialogen verdienen goede acteurs. Sayles mag zich gelukkig prijzen met zijn vertolkers en vice versa. De cynische actrice wordt gespeeld door Mary McDonnell, de onverstoorbare verzorgster door Alfre Woodard. Ze spelen allebei prachtig. Hun onwaarschijnlijke en onsentimentele vriendschap is geloofwaardig, hun afzonderlijke spel indrukwekkend. McDonnell werd voor haar rol genomineerd voor een Oscar, maar moest het afleggen tegen Emma Thompson in Howards End. Geen schande, maar ook niet helemaal terecht.
John Sayles maakt goed doordachte films over gewone mensen, zonder concessies of effectbejag. Sinds zijn doorbraak The return of the Secaucus Seven uit 1980 bereikte slechts een enkele daarvan de Nederlandse bioscoop. Passion fish toont hoe onterecht dat is.

Mark Duursma