Bobo Jelčić over All Alone

In Ex-Joegoslavië zit alles in het ‘maar’

Pas gescheiden vader Marko zit gevangen in het kader. Alles om hem heen beweegt. Iedereen heeft een mening, in de subtiele, geestige, en uiteindelijk ook metaforische echtscheidings-film All Alone.

Alles om hem heen beweegt. Alsof hij geen anker meer heeft. Lades gaan open en dicht. Dossiermappen torenen gevaarlijk wankel. Formulieren moeten worden ingevuld. En staat alles wel in de computer? Pas gescheiden vader Marko wil alleen maar zijn dochtertje vaker zien, maar die eerste paar minuten van de film spreken boekdelen. Niemand in postcommunistisch Kroatië weet eigenlijk of dat kan. De wet is niet de wet. De bureaucratie begraaft de redelijkheid. En alsof dat niet genoeg is heeft iedereen om hem heen een mening. De oom en tante bij wie hij tijdelijk woont herhalen in absurdistische dialogen elke dag de oorlog die Joegoslavië uiteen deed splijten. Nationalisme aan de keukentafel. Zijn vrienden raden hem sluiproutes aan. In zijn nieuwe film All Alone vertelt theatermaker en filmregisseur Bobo Jelčić een Kafkaësk verhaal, een neo-Brechtiaanse Kaukasische Krijtkring waarin je op wel dertig manieren aan een kind kan trekken. En zo wordt iets ogenschijnlijks liefdevols als een vader-dochter-verhouding een metafoor voor iets groters. We spraken de regisseur tijdens het Eastern Neightbours-festival in Den Haag.

Wat was er eerst, uw hoofdpersoon Marko of het systeem waarin hij gevangen zit? “Ik vertel altijd verhalen die dicht bij me staan. Mijn vorige film A Stranger (2013) ging over Mostar, de stad waar ik vandaan kom, een verdeelde stad, en hoe de Joegoslavische oorlogen daar nog doorwerken. Deze film gaat over echtscheiding, de post-scheidingsfase waar ik zelf ook doorheen ben gegaan. Dus het gaat eerst over mij, en dan komt de rest. Sam samcat betekent ‘helemaal alleen’, en dat is hoe ik me voelde. Dus ik heb veel tijd besteed aan het visualiseren van eenzaamheid. Uiteindelijk leidde dat tot de keuze om Marko midden in het kader te plaatsen, met een hoop mensen om hem heen die constant aan het praten zijn terwijl hij niets zegt. De documentaire manier van filmen is heel modern, maar ik ben voor de stijl heel dicht bij de jaren tachtig gebleven. Dat is het tijdperk waarin iedereen stil is blijven staan.”

Zijn de voogdijwetten in Kroatië echt zo ondoorzichtig? “Feitelijk is het systeem sinds de socialistische tijden niet veranderd. Dat geldt niet alleen voor Kroatië, maar voor alle landen uit het voormalig Joegoslavië. Het is totaal achterhaald. Het is misschien nog wel erger geworden na het uiteenvallen van Joegoslavië. Toen wist je tenminste nog dat je een bureaucratisch eenpartijsysteem had. Nu is er zogenaamd een democratie, maar de bureaucratie is niet veranderd. De bureaucratie is de ruggengraat van het systeem, het hart dat er bloed inpompt. Waar het op neerkomt is dat we in Kroatië nooit weten welke wet er geldt. Elk wetvoorstel, elke stemming wordt uitgesteld, zodat je nooit weet waar je aan toe bent.”

Uw film draait helemaal om Marko, als een tragisch Kafkaësk figuur, en u laat de moeder helemaal buiten beeld. De dochter introduceert u pas laat. Heeft u ooit overwogen om haar ook afwezig te laten zijn in de film? “Op een bepaald moment wel. Want ik wilde beklemtonen dat dit niet een verhaal over een moeder of een kind is, maar over de rechten die iemand heeft in een scheidingsprocedure. Iedereen heeft rechten, maar de fase waar Marko in zit, gaat om het vechten voor zijn rechten. Dat is een hele precaire fase, want je wilt niemand verdriet doen. Je vecht voor je eigen rechten terwijl je tegelijkertijd probeert niemand te kwetsen.”

Behalve dat de staat en de bureaucratie hem het leven zuur maken, staan ook vrienden en familie in zijn nek te hijgen die hem van allerlei ongevraagde adviezen voorzien. “Die vrienden en familie zijn ook een soort systeem. Misschien wel niet zo georganiseerd als de bureaucratie, maar misschien ook nog wel erger, omdat ze vriendelijk en beleefd overkomen. Die goedbedoelende vrienden kunnen een man nog eenzamer maken. We hebben een uitdrukking in het Kroatisch die zoiets zegt als ‘iemand onder je liefde bedelven’.”

Zo beleefd zijn ze anders niet. Er zijn ook vrienden die hem adviseren maar naar Bosnië te gaan, daar staatsburgerschap aan te vragen en zo het recht over zijn dochter te krijgen. “Dat gebeurt nog steeds vanuit de beste bedoelingen. Ze willen hem helpen, wakker schudden en terug in de realiteit krijgen.”

Hoe realistisch is dat voorbeeld? Het is misschien een impertinente vraag, maar is dat ook een voorbeeld uit uw eigen leven? “Dit soort dingen gebeurt voortdurend, de kranten staan er vol van. Toen ik voor de film aan het researchen was heb ik met een hoop mensen gesproken die dit serieus overwogen. Als je naar Bosnië verhuist dan duurt de procedure om je uit te leveren zo lang dat je ondertussen tijd hebt om voor je rechten op te komen. En al die tijd kan je kind bij je wonen. Dus op een bepaalde manier win je dan.”

Is uw film in die zin ook een metafoor voor hoe allerlei oude, nationalistische spanningen nog steeds het leven in de ex-Joegoslavische landen bepalen? “Ja, dat klopt. Daarom zit ook die scène in de film waarop zijn oom en tante hem vragen om met zijn nicht te spreken die op het punt staat om met een man uit Servië te trouwen. Ze zeggen: ‘We hebben niets tegen Serviërs, maar…’ In ex-Joegoslavië zit alles in dat ‘maar’.”