Verslag derde lezing This Is Film!

De komende maanden doet de Filmkrant verslag van de openbare collegereeks This Is Film! Film Heritage in Practice, een lezingenreeks met gastsprekers over filmrestauraties en filmerfgoed. In de derde bijeenkomst sprak Tulta Behm over Haghefilm Digitaal, het filmlab waar zij werkt, en de digitale restauratie van Ben Sombogaarts Het zakmes uit 1992.

Het derde openbare filmcollege in de reeks This Is Film! ging over filmrestauratie en filmrestauratielaboratoria. Daar zijn er sinds de digitale revolutie in de filmwereld weinig van over. In Nederland alleen Cineco, dat samen met Haghefilm in 2012 een doorstart maakte en sindsdien Haghefilm Digitaal heet. Hierdoor bleef kennis behouden over analoge filmconservering en fotochemische restauratie die anders verloren was gegaan.

Haghefilm en de andere nog overgebleven filmlabs (bijvoorbeeld die in Bologna en Lissabon) doen zowel analoge als digitale restauratie. In de praktijk is het vaak een combinatie van de twee in een hybride workflow. Eerst wordt de film geïnspecteerd en worden ontbrekende ‘sprockets’ en andere beschadigingen (scheuren, plakbandresten, etc.) handmatig gerepareerd, waarna de film wordt gescand via een wetgate-printer. Het resulterende digitale bestand (in 2 of 4K) kan vervolgens bewerkt worden met digitaal gereedschap dat zeer bruikbaar is bij fotochemische (analoge) filmrestauratie. Met name kleurcorrectie en geluid worden digitaal gedaan, evenals het stabiliseren van het beeld en wegpoetsen van beschadigingen in de emulsie als krassen, stof en vlekken.

Grillig
Tulta Behm was te gast. Zij is verbonden aan Haghefilm Digitaal en was eind 2017 de eerste stagiair filmrestauratie van het nieuwe ‘traineeship program’, een samenwerkingsverband tussen Eye en Haghefilm. Bij een eerdere stage kreeg zij als belangrijkste advies “niet aan de film te likken”. Behms grootste zorg is dat met het verdwijnen van vrijwel alle filmlabs (analoge) expertise verloren gaat, vooral ook omdat er naast de faillissementen van de filmlabaratoria in rap tempo kundige mensen met pensioen gaan of al zijn.

Daarnaast maakt zij zich zorgen over de verkrijgbaarheid van reserveonderdelen voor de complexe (oude) apparatuur waar Haghefilm mee werkt en het verdwijnen van filmmateriaal. Fuji stopte in 2013 met het maken van film. Hierdoor is het Amerikaanse Kodak de enige fabrikant die kleurenfilmmateriaal vervaardigt, maar hoe lang nog blijft een open vraag. Het materiaal dat zij maken is bovendien schaars, waardoor de prijs fluctueert en/of hoog is. De levering ervan is ook nog eens grillig, soms moet Haghefilm er een paar maanden op wachten. Het Duitse ORWO levert zwart-witmateriaal. Het pand waarin Haghefilm huist, vlakbij het Amsterdamse metrostation Overamstel, heeft daarnaast te maken met huurverhogingen. Behm grapte dat ook Haghefilm het slachtoffer is van neoliberalisme. Die huurverhogingen noopten het bedrijf al om startups toe te laten op de tweede verdieping. Dat brengt risico’s met zich mee, want elke temperatuurverandering in het pand heeft gevolgen voor bijvoorbeeld de chemische filmbaden waarmee zij werken.

Behm is gematigd positief over de toekomst van Haghefilm en andere filmlabs. Zij zijn enerzijds grotendeels afhankelijk van Kodak en andere leveranciers, anderzijds is het lastig aan te geven hoeveel opdrachtgevers met film (willen) blijven werken. Eye Filmmuseum en ook een aantal buitenlandse filmarchieven zijn trouwe klanten, maar qua inkomsten is dat voor Haghefilm Digitaal vrij marginaal. De toekomst is ongewis.

Warme kleuren
Behm was betrokken bij de restauratie van Het zakmes (Ben Sombogaart, 1992), die in 2017 zijn vijfentwintigste verjaardag vierde met een nieuwe, opgepoetste kopie. Uitgangspunt was het 16mm-cameranegatief dat nog in goede staat verkeerde. Deze A/B-rollen werden gescand in 2K, waarna digitale bewerking volgde, zoals het weghalen van de beeldjes zwart. Ook moest Behm de interieurscènes qua kleurcorrectie matchen met de warme kleuren van de exterieurscènes. Deze ‘grading’ (kleurcorrectie) ging gepaard met het weghalen van vlekjes, stof en kleine beschadigingen – zie het fragment hieronder voor het resultaat. En zo kan de film de komende vijfentwintig jaar wel weer mee.

Lees ook deze NRC-recensie van Het zakmes, een indikking op speelfilmlengte van een zevendelige tv-serie. De film werd in 2007 opgenomen in de Canon van de Nederlandse Film.