Philippe Claudel

De Franse bestsellerauteur Philippe Claudel debuteert zelfverzekerd met il y a longtemps que je t’aime. Twee zussen moeten na vijftien jaar weer met elkaar leren omgaan nadat één van hen al die tijd was verdwenen. Bijna niemand weet waarom. ‘Twee of drie keer moest ik een beetje fascistisch zijn.’

In een van de eerste scènes heeft Juliette, die trouwens heel sterk wordt vertolkt door Kristin Scott Thomas, een beetje vuil onder haar nagels. Ik dacht: Hier hebben we een regisseur van details. Ik ben geobsedeerd door details. Ik heb over alles nagedacht: alles in het huis, alles wat ik in het landschap laat zien, over de jurken, over de make up, de boeken, de muziek, alles.

Waarom het vuil? Ik wilde een vrouw laten zien die erg oncomfortabel is in de vrije ruimte. Ik heb zelf elf jaar lesgegeven in een gevangenis en ik ben mensen als Juliette tegengekomen. Als iemand lang in de gevangenis zit is het erg moeilijk om daarna een plek in de wereld te vinden. Het is raar om op straat te lopen of in een café te zitten. Het is moeilijk om een relatie te hebben. Dat wilde ik in de details laten zien. In een sigaret, in het vuil onder haar nagels, als ze op haar lippen bijt. Deze vrouw is haar schoonheid vergeten, ze is grijs en gesloten. Kun je je haar jas nog herinneren? Te groot omdat het haar oude jas is, een object van vóór haar opsluiting. In de psychologie heet dat een transitioneel object.

Van dat bemoeien met details kan ik me voorstellen dat de acteurs denken: ‘Hé, dit is mijn terrein.’ Ik moet een beetje diplomatiek zijn. Ik heb de acteurs nodig en zij hebben de vrijheid nodig om de personages te creëren. Maar ik ben ook hypocriet. Want ik geef slechts de illusie van vrijheid. Ik bepaal uiteindelijk wat er gebeurt. Het is mijn film, niet hun film. En als het een acteur niet lukt de juiste emotie te laten zien dan moet je hem beïnvloeden. Bij deze film viel het mee. Twee of drie keer moest ik een beetje fascistisch tegen Kristin zijn. [Maakt beweging en geluid van een explosie.]

Toen hielp het om te ontploffen. Ze bleef maar acteerspel voorstellen dat ik niet wilde. Onzinnig. Ik zei: ‘Kristin, het is niet goed.’ We raakten in een discussie. Toen zei ik dat als ze zelf een film wilde maken dat ze zelf maar een script moest schrijven, maar dat dít mijn film was. ‘Ok? Voilà.’ Toen was het duidelijk.
Het kwam allemaal erg nauw want haar rol is heel visueel. Ik wilde geen roman verfilmen, ik wilde het verhaal met beelden vertellen. Laten zien hoe moeilijk het is om te praten. De stiltes laten zien. Uitdrukken met stiltes hoe moeilijk het kan zijn om met een ander te zijn. Voor mij was het een verhaal met een gezicht en zonder woorden. Het is het verhaal van haar geheim en van haar zwijgen daarover. Daardoor kwam ze vast te zitten. Omdat ze weigerde om de waarheid te bekennen.
Ik wilde deze keer vrouwen laten zien. In mijn romans schrijf ik over mannen en dat wilde ik even niet. Ik wilde de levens en gezichten van vrouwen laten zien. En het is gek maar dit verhaal is meer autobiografisch dan alles wat ik over mannen heb geschreven. Dat komt door de details: de gevangenis, de adoptie, want ik heb zelf ook een dochter geadopteerd, de stad Nancy waar ik geboren ben en woon, het zwembad, het museum, de schilderijen.

Waarom was die stad zo belangrijk? Ik ben dicht bij mijn eigen wereld gebleven omdat ik een échte wereld wilde laten zien. Het was voor de personages onmogelijk geweest om hetzelfde leven in Parijs te hebben doordat het leven daar een ander ritme heeft. De atmosfeer in Nancy is anders: stiller, normaler. En de ruimte die ze nodig hebben om Juliette op te vangen zou voor deze mensen in Parijs onbetaalbaar zijn geweest.

Wat wilde u over vrouwen vertellen? Ik ben al mijn hele leven gefascineerd geweest door vrouwen. Ik heb constant in hun universum geleefd. Ik heb twee zussen, een moeder, veel tantes. Het was een gezin zonder mannen. Nu heb ik een dochter. Ik werk met vrouwen op de universiteit. Bij mijn uitgever zit één directeur en twintig vrouwen. Ik hou van die atmosfeer. Daar voel me comfortabel in. Ik ben erg gesteld op de intelligentie van vrouwen. Ze zijn intelligenter en sterker dan mannen. Als het leven moeilijk is, dan is het vaak de vrouw die sterk blijft. Vrouwen reageren sterker op tragedies. Mannen zijn dan vaak kleine jongens.
Misschien is het allemaal onzin, maar het is mijn perceptie. En die wilde ik laten zien in deze film, een vrouw laten zien als een steen. Soms is het goed om een steen te zijn. Maar hier was dat niet zo. Juliette verwierp de wereld doordat ze weigerde te bekennen. En daardoor werd ze opgesloten.

Dat thema van opsluiting is overal in de film terug te zien. Het net in het zwembad waarachter mensen zwemmen, de grootvader die is opgesloten in zijn hoofd, Juliette’s eigen verhaal, de scène op het plein met de bomen die als tralies zijn. Waarom zo symbolisch? Ik hou van symbolen want die heel belangrijk zijn in ons leven. De mens doorkruist dit woud waar symbolen schuilen, die hem met vertrouwde blikken gadeslaan, zei Baudelaire. Ik wilde mijn film construeren met de architectuur en de symboliek van het opgesloten zijn. Met echt materiaal: de bomen, het zwembad, de ramen. En door verschillende vormen van opgeslotenheid te onderzoeken. Zoals de oude man, zoals de politieman die eenzaam is. Zoals de moeder in het ziekenhuis die Alzheimer heeft. En Juliette’s eigen geheim. Dat is ook een gevangenis.

De film had volgens mij zonder de uitleg aan het eind gekund. Omdat Juliette’s verschrikking nooit echt is over te dragen aan anderen. Heeft u een slot zonder verklaring overwogen? Nee. Nee. Die uitleg was erg belangrijk. Ten eerste omdat ik een portret van een gewone vrouw wilde maken die ooit in haar leven met een buitengewone situatie te maken heeft gekregen. Deze gewone vrouw maakt een keuze: een extreme keuze. Ik wilde geen pathologisch personage laten zien. Als ik het verleden niet precies zou duidelijk maken zou ik vooral een heel mysterieuze vrouw hebben neergezet.
En dan is het ook nog een film over stilte, over de moeilijkheid om te spreken. Stap voor stap komt Juliette terug in de wereld. De climax van de film is het moment waarop ze weer kan spreken met haar zus. De film zonder woorden wordt een film met een rivier van woorden. Dat einde was voor mij erg belangrijk omdat het de eerste stap is op een nieuw pad.
Voor mij zijn films een populaire kunst. Ik wil veel kijkers. Ik heb de verantwoordelijkheid, zeker omdat dit verhaal heel gevoelig ligt in Frankrijk, om met een groot publiek in gesprek te komen.

Ronald Rovers