Nu:Reality – Inner Journey

Beter! Met het tweede programma maakt Nu:Reality, het project dat VR naar de bioscoop brengt, een kwalitatieve en artistieke sprong voorwaarts. Het sleutelwoord is inleving. Hoe is het om migrant te zijn? Of schizofreen? Of een stop-motion figuurtje?

Bij de première van Nu:Reality eind vorig jaar prees ik dit project om VR de bioscoop in te halen. Het ‘eerste initiatief ter wereld’, aldus Nu:Reality zelf, om VR standaard op te nemen in de bioscoopprogrammering (een bewering die niet gemakkelijk te controleren valt, maar best waar zou kunnen zijn). Als het een succes wordt, zou dat de ontwikkeling van het medium veel goed kunnen doen. Want hoeveel financiering en productie kun je verwachten zonder het opschalen van distributie en vertoning?

Wel plaatste ik een kanttekening bij de programmering zelf: voor de toekomst mochten de artistieke ambities omhoog. Welnu, het tweede programma Inner Journey maakt inderdaad een kwalitatieve sprong voorwaarts. Een flinke sprong: de vier VR-projecten die ik heb gezien behoren tot de hoogtepunten van de laatste jaren.

Reis naar binnen
Het vijfde project Conscious Existence (12’, Marc Zimmermann, 2018), dat ik alleen plat heb kunnen bekijken, sluit aan bij het eerste programma van Nu:Reality, Journeys Beyond Belief, waarin bezoekers werden ondergedompeld in wonderlijke werelden. Zoals je in Genesis (2021) een reis door de geschiedenis van de aarde maakte, maakt Conscious Experience een reis door het bewustzijn. Net als bij andere VR’s uit dat eerdere programma blijf je verder gewoon jezelf.

Ik schreef eerder in Filmkrant over de twee hoofdvormen van immersie in VR: word je ondergedompeld in een wereld of in iemand? Een plek of een persoon? Met hun tweede programma maakt Nu:Reality nu de stap van die eerste naar de tweede benadering.

Want in de overige vier projecten van Inner Journey bekijk je de wereld telkens door de ogen van iemand anders. En zie je telkens een min of meer subjectieve werkelijkheid. Tegelijk zijn de werken inhoudelijk realistisch: drie zijn animatiedocumentaires en de vierde werd geïnspireerd door echte ervaringen.

Schizofreen
In het interactieve programma (waarbij je enige bewegings- en handelingsvrijheid hebt en die je dus alleen individueel kunt doen) is animatiedocumentaire The Book of Distance (±30’, 2020) het persoonlijke relaas van regisseur Randall Okita, die de gebruiker in de schoenen plaatst van zijn Japanse grootvader die naar Canada migreerde. Inclusief het verblijf in een Canadees interneringskamp voor Japanse inwoners, die tijdens de Tweede Wereldoorlog collectief werden vastgezet. Het gebrek aan beschikbare documentatie wordt knap ondervangen met een theatrale reconstructie, waarbinnen het handvol bronnen (foto’s, krantenartikelen, brieven) als losse voorwerpen bekeken kunnen worden.

De animatiedocumentaire Goliath: Playing with Reality (±25’, Barry Gene Murphy & May Abdalla, 2021), winnaar van de Grote Juryprijs voor Beste Immersieve VR in Venetië, laat zich inspireren door de gamewereld waarin de met schizofrenie gediagnosticeerde Goliath houvast vindt. De VR combineert uiteenlopende stijlen en interacties en is niet alleen een indrukwekkende staalkaart maar ook een beetje een rommeltje. Wat wel weer de gefragmenteerde ervaring van de werkelijkheid spiegelt die Goliath beschrijft in documentaire voice-over (terwijl Tilda Swinton de verbindende teksten uitspreekt).

Migrantenervaring
In de zaal, als gezamenlijke ervaring, draaien naast Conscious Existence ook Passenger (10’, Isobel Knowles & Van Sowerwine, 2019) en Ferenj (9’, Ainslee Alem Robson, 2020), twee van mijn favoriete VR’s.

Passenger is een zeldzame stop-motion VR, tien minuten waaraan bijna twee jaar werd gewerkt door Knowles en Sowerwine (die op IFFR 2023 het AR-project Night Creatures presenteerden). Het is wonderlijk je net zo groot te voelen als je gevederde stop-motion taxichauffeur, terwijl je weet dat die logischerwijs heel klein is. Terwijl buiten de autoramen een ogenschijnlijk alledaagse wereld, net als de taxi opgetrokken uit karton, steeds merkwaardiger vormen aanneemt. Geïnspireerd door de aankomst van Sowerwine’s ouders in Australië, vertolkt Passenger geestig en indringend de desoriëntatie van een immigrant.

Het autobiografische Ferenj is me zo mogelijk nog liever. Daarin brengt de Ethiopisch-Amerikaanse Ainslee Alem Robson haar eigen herinneringen tot leven, zoekend naar een thuis tussen twee werelden. Het bijzondere is dat Ferenj die situatie nu eens niet uitlegt aan buitenstaanders, maar zich richt tot mensen zoals Robson zelf. Om die reden wordt ook niet alles vertaald en uitgelegd. Maar laat je daardoor niet afschrikken: die lichte vervreemding versterkt juist de VR-ervaring – het maakt de kijker zelf een beetje ferenj (Ethiopisch voor ‘foreigner’). En ondertussen verbeelden de prachtige, fotogrammetrische point­cloud-figuren, die naarmate je dichterbij glijdt vervagen tot ontelbare zwevende puntjes, de fluïde ongrijpbaarheid van herinneringen.

Wie dit programma heeft gezien, is behoorlijk bij met de state of the art van geanimeerde arthouse-VR. Ik ben oprecht benieuwd waar Nu:Reality mee gaat komen voor het derde programma – de lat is hoog gelegd.

Nu:Reality – Inner Journey 23 maart tot eind juni 2023 | Lux (Nijmegen), LantarenVenster (Rotterdam), Schuur (Haarlem) | t/m 22 maart is het eerste programma Journeys Beyond Belief nog te zien.