IFFR 2021: Tiger Competition

Alvast acht tijgerzaken om straks over na te praten

Landscapes of Resistance

Feast is de titel van de Nederlandse deelnemer aan de Tiger Competition op het International Film Festival Rotterdam 2021. En als het onderwerp van deze eerste lange film van Rotterdammer Tim Leyendekker niet zo wrang was, had die titel prachtig gepast bij het feit dat het IFFR dit jaar zijn vijftigste editie viert. Een jubileum onder ongewone omstandigheden, dus ook dit festival gaat anders dan anders. Een eerste deel (met de competities) online van 1-7 februari, later een tweede deel in juni. De hoeksteen is nog steeds de Tiger Competition, die onder de nieuwe directeur Vanja Kaludjercic zelfs werd uitgebreid van acht naar zestien titels. We kijken vooruit met acht opmerkelijke tijgerzaken waarover het de komende week fijn napraten is.

Feast

De Nederlandse tijger
De Tigers staan voor auteursfilms van origineel nieuw talent met een eigen stem. Makers die vrijwel allemaal hun eerste lange film presenteren. Die eigen signatuur kan uiteraard op heel verschillende manieren uitpakken, maar Feast van Tim Leyendekker is in ieder geval een sprekend voorbeeld.

Deze verkenning van menselijke lusten en drijfveren is geïnspireerd op de spraakmakende Groninger hiv-zaak. Op feestjes werden mannen gedrogeerd en bewust geïnjecteerd met besmet bloed. In een conventionele verfilming zou zo’n feestje ongetwijfeld zijn gereconstrueerd. Dat doet Leyendekker, die het scenario samen met Gerardjan Rijders schreef, dus niet. Er zijn extreme close-ups van lichamen, er is een gortdroge scène met een politievrouw die in beslag genomen attributen uitstalt, er zijn fictieve interviews, filosofische verwijzingen naar Plato en zo nog het een en ander, waaronder een heel curieuze, ironische theaterachtige situatie. Alsof Leyendekker een filmisch laboratorium construeert. Deels intrigerend vormexperiment, deels diepgravende verkenning van niet altijd even fraaie menselijke drijfveren. Maar ondanks al die eigenzinnigheid toch altijd volstrekt helder.

Agate mousse

Een intens persoonlijke tijger
Dat laatste is niet altijd vanzelfsprekend, zoals blijkt uit het intens persoonlijke Agate mousse van de Libanese kunstenaar Selim Mourad. Zijn eigen naakte lichaam – een dokter knijpt in zijn ballen en ontdekt een foute knobbel – is het vertrekpunt voor een afwisselend ironische, poëtische en hoogdravende dans rond dood en vergankelijkheid, leven en kunst waarin Mourad zich zelfs opnieuw geboren laat worden.

Het is een bevlogen collage, waar je als kijker gemakkelijk in verdwaalt. Is het film, is het performance? Nu eens irritant ongrijpbaar en dan toch weer vol verrassende invallen en laconieke associaties. Wie het aandurft heeft hier zeker een van de meest uitdagende Tigers te pakken. En niet te vergeten een film uit de Arabische wereld zoals we die zelden zien. Maar was Libanon toch al niet een artistieke hotspot in die regio?

Waar is de Afrikaanse tijger?
De internationale spreiding van de zestien Tigers toont een betrekkelijk vertrouwd beeld. Naast een stevig Europees aandeel waaiert de selectie uit naar Azië en Zuid-Amerika, aangevuld met Australië (Friends and Strangers) en de Verenigde Staten (Mayday). Met uitzondering van Tunesië (Black Medusa), dat ik liever tot de Arabische wereld reken, ontbreekt Afrika in de Tiger Competition. Net als vorig jaar trouwens. Is daar dan geen veelbelovend talent?

Mayday

Tijgers en vrouwen – van wraak tot zelfontdekking
In menig verhaal van deze Tigers laten vrouwen zich gelden. In het Tunesische Black Medusa neemt dat de vorm aan van een curieuze wraakfantasie, waarin een ogenschijnlijk bedeesde vrouw ’s nachts verandert in een gevaarlijke femme fatale.

Nog verder gaat het uitstapje van Mayday naar het fantasy-genre. IFFR omschrijft het als een kruising tussen oorlogsdrama en tieneravonturenfilm. Een feministische actiefilm met een knipoog naar Alice in Wonderland, waarin een slecht behandelde serveerster plots in een soort parallelle wereld terechtkomt waar zwaar bewapende jonge vrouwen mannelijke soldaten in de val lokken. Het heeft in ieder geval bravoure.

Overigens kan zo’n eigen signatuur ook zonder excentrieke vondsten. Minstens zo goed vaak. Twee mooie voorbeelden zijn de roadmovie Bipolar van de Chinese Queena Li en het Georgische familiedrama Bebia van Juja Dobrachkous. Twee Tigers van gewicht, wat mij betreft. Allebei gecomponeerd rond een sterke vrouwelijke hoofdrol en het thema zelfontdekking. Toevallig ook allebei in zwart-wit gedraaid. Wat al een teken is dat beide filmmakers weliswaar een betrekkelijk conventionele dramatische vorm kozen, maar wel duidelijk eigen accenten hebben gezet.

Bipolar

In Bipolar worstelt een jonge vrouw met de pijn van een groot verlies. Een aanvankelijk doelloze pelgrimstocht naar Tibet verandert in een roadtrip vol vreemde maar ook hoopgevende ontmoetingen en indringende flashbacks. Dat alles in het ongewone gezelschap van een heilige kreeft die terug moet naar zee. Een onverwachte, zelfs grillige blik op Tibet en China sluit prachtig aan bij de even nuchtere als ontroerende manier waarop de vrouw haar plaats in het leven terugvindt.

Enigszins vergelijkbare elementen treffen we aan in Bebia. Een jong model wordt abrupt van de catwalk teruggeroepen naar haar Georgische geboortedorp. Daar verwacht haar familie dat ze een belangrijke taak vervult in een traditioneel ritueel rond de begrafenis van haar grootmoeder. Geheel onverwacht zal dit haar een nieuwe kijk geven op pijnlijke jeugdherinneringen. Ook hier een mooie synthese van beproefde vertelvormen met eigen, inventieve accenten. Een levendig en met veel gevoel neergezette vertelling over het afschudden van verleden en vertrouwen in de toekomst.

Looking for Venera

Op zoek naar het gevoel
In veel Tigers is er weinig nadruk op traditioneel drama en plot. Liever gaan makers op zoek naar het onderliggende gevoel. Wat leeft er in een bepaalde gemeenschap, wat kleurt een tijdsbeeld, wat beweegt de personages. Zie bijvoorbeeld Looking for Venera uit Kosovo, waarvoor Norika Sefa zich liet inspireren door het leven dat ze goed kent uit haar jeugd. Een traditioneel en sterk patriarchaal milieu in een kleine provincieplaats, waaraan de tiener Venera en haar vriendin proberen te ontsnappen. Sefa filmt vaak heel close en met grote aandacht voor gedrag en terloopse details. De beleving van Venera komt heel dichtbij, ook door het zeer realistische acteren van de jonge hoofdrolspelers. Een film die je als het ware onderdompelt in die beklemmende gemeenschap vol teleurstelling, wantrouwen en jeugdige onrust. Regelmatig laat Sefa haar blik op de kinderen vallen.

Ook de Braziliaan Madiano Marcheti keerde voor Madalena terug naar de streek waar bij opgroeide. Een agrarische regio waar enorme landbouwmachines als vreemde monsters de eindeloze velden doorkruisen. Maar in een van de eerste beelden zien we tussen sojaplanten een levenloos lichaam in een wit jurkje liggen. Veel meer is niet nodig om dit drieluik met betrekkelijk weinig plot een onheilspellende ondertoon te geven. Dat het ook over transgenders gaat – de aftiteling benadrukt de moorden op transgenders in Brazilië – valt aanvankelijk nauwelijks op. Juist die vanzelfsprekendheid en het afzien van dramatische clichés is opvallende. Net als de trefzekere manier waarop Marcheti het leven en de onbestemde verlangens van de jeugd hier neerzet.

The Edge of Daybreak

Een politieke tijger?
Hoewel veel Tigers een soort snapshot van de tijdgeest zijn, valt het op dat politiek gedreven onderwerpen grotendeels ontbreken. Het meest in die richting komt The Edge of Daybreak van de Thaise filmmaker Taiki Sakpisit. Deze in stijlvol zwart-wit geschoten, getroebleerde familiegeschiedenis groeit uit tot een beklemmende metafoor voor het door opstand en machtsgrepen getekende land. Die geschiedenis moet je als kijker overigens wel paraat hebben, want Sakpisit doet niet aan uitleg. Vooral in het eerste halfuur van dit intuïtief gecomponeerde emotionele landschap is het verbazend lastig om één en ander aan elkaar te knopen. Het beste is om geduld te hebben en je langzaam te laten inpalmen door de vaak betoverend mooie en magisch getinte taferelen.

Ironische tijgers
Mooi contrast dan om te zien hoe fris en bondig James Vaughan in Friends and Strangers een ironisch beeld neerzet van de huidige egocentrische generatie. Een tragikomische schets van het ongemak van twee twintigers die het eigenlijk aan niets ontbreekt en toch hun draai niet vinden. Heel losjes weliswaar, maar vol rake observaties.

Gritt

Die ironische benadering is nog veel meedogenlozer in Gritt (de eerste Noorse Tiger ooit), over een vrouw die met grootse, maar weinig duidelijke plannen wanhopige pogingen doet om een plaats in de Noorse theaterwereld te bemachtigen. Als er ergens een wereld vol pretenties genadeloos wordt gefileerd dan is het hier wel. Mede dankzij de sterke hoofdrol die, onder de zelfverzekerde regie van Itonje Guttormsen, geleidelijk toch ook ontroert.

De documentaire tijger
Hoewel veel Tigers hun inspiratie in de hedendaagse realiteit vinden en ze een enkele keer ook documentaire elementen bevatten, is er slechts één echte documentaire: Landscapes of Resistance, een van mijn persoonlijke favorieten. De in Berlijn werkende Servische kunstenaar Marta Popivoda weet een min of meer klassiek vertelde terugblik toch in een radicale vorm te gieten zonder pretentieus of ongrijpbaar te worden.

We gaan op bezoek bij de vriendelijke oude Sonja die, zo blijkt als ze herinneringen ophaalt, tijdens de Tweede Wereldoorlog de eerste vrouwelijke partizaan in Servië was. En kort daarna een van de leiders van een groep die uit Auschwitz wist te ontsnappen. Onorthodox maar tegelijk glashelder is Popidova’s keus om geheel af te zien van archiefmateriaal. Ook Sonja zelf komt slechts spaarzaam in beeld. Terwijl ze vertelt speurt de camera de plaatsen en landschappen af waar het gebeurd zou kunnen zijn. Het resultaat is sober en poëtisch, persoonlijk en politiek. Zo eenvoudig en toch zo indrukwekkend.


De films in de Tiger Competition hebben op onderstaande momenten op het IFFR hun premièrevertoning met live Q&A en zijn vanaf dan steeds 72 uur on demand beschikbaar:
Agate mousse | donderdag 4 februari 17.00 uur
Bebia, à mon seul désir | zaterdag 6 februari 21.00 uur
Bipolar | woensdag 3 februari 15.00 uur
Black Medusa | vrijdag 5 februari 18.00 uur
I comete − A Corsican Summer | donderdag 4 februari 20.30 uur
Destello bravío | dinsdag 2 februari 11.45 uur
The Edge of Daybreak | dinsdag 2 februari 14.45 uur
Feast | woensdag 3 februari 21.15 uur
Friends and Strangers | woensdag 3 februari 12.00 uur
Gritt | dinsdag 2 februari 21.00 uur
Landscapes of Resistance | dinsdag 2 februari 18.00 uur
Liborio | vrijdag 5 februari 21.00 uur
Looking for Venera | vrijdag 5 februari 15.00 uur
Madalena | woensdag 3 februari 18.15 uur
Mayday | zaterdag 6 februari 18.00 uur
Pebbles | donderdag 4 februari 12.00 uur