FilmSlot: Feuchtgebiete

Hoe kan het dat, na drie feministische golven en een seksuele revolutie, vrouwelijke lust zo vaak wordt afgestraft in films? Probleemloos van seks genieten is er anno 2014 nauwelijks bij, zelfs niet in verfrissende films als Feuchtgebiete (Vochtige streken), waarin een jonge vrouw zonder gêne van haar lichaam geniet, maar wier enorme libido alsnog verklaard wordt als een ziekelijke afwijking.

Door Nicole Santé

"Ook de dames lusten er wel pap van", kondigde de Volkskrant eind februari vrolijk aan. Schokkend. Niet dat de dames er pap van lusten. Maar dat dit in 2014 blijkbaar zulk groot nieuws is, dat het boek dat erover werd geschreven (Wat vrouwen willen van de Amerikaanse wetenschapsjournalist Daniel Berger — ja, een man) wordt onthaald als een openbaring. Net als eerder het miljoenen malen verkochte (en binnenkort door Sam Taylor-Wood verfilmde) boek Fifty Shades of Grey. Langzaam, heel langzaam begint het besef door te dringen dat vrouwen van seks kunnen houden. Gewoon, omdat het lekker is.
De traditionele wereld die cinema nog altijd is, lijkt nog niet zover. Zo’n beetje alles wat uit Hollywood komt houdt de mythe in stand dat mannen liefde geven om aan seks te komen en vrouwen seks geven om aan liefde te komen (want dat is immers hoe de Marsiaanse mannen en Venusiaanse vrouwen in elkaar steken). En als vrouwen al zelf het heft in handen nemen, dan doen ze dat in reactie op mannen: wat jullie kunnen, kunnen wij ook, zoals in de momenteel draaiende en niet al te beste vrouwelijke Hangover-tegenhanger Best Night Ever (Jason Friedberg & Aaron Seltzer, 2013).

Trauma
Feuchtgebiete van regisseur David Wnendt lijkt een uitzondering. De verfilming van de gelijknamige Duitse schandaalroman van Charlotte Roche begint als een verfrissende viering van een vrouw en haar seksualiteit. Zonder gêne, zonder terughoudendheid geniet een jonge vrouw van haar lichaam en dat van de mannen die ze begeert en neemt. Eindelijk! Een vrouw die haar lust in eigen hand neemt (soms letterlijk) en er geen probleem mee heeft. Maar dan kantelt het verhaal: achter de seksuele vrijbuiterij van de protagoniste gaat namelijk een trauma schuil, een trauma van uitzonderlijke proporties. En daarmee is dat enorme libido, dat ongeremde verlangen alsnog verklaard als een ziekelijke afwijking.
Ook in andere arthouse-films zijn vrouwen die er een scrupuleloos seksleven op nahouden met een lampje te zoeken. Natuurlijk zijn er de films waarin jonge vrouwen hun seksualiteit ontdekken, zoals onlangs François Ozons Jeune et jolie, of Abdellatif Kechiches La vie d’Adèle, maar daarin lijkt het zo mooi en sensueel mogelijk in beeld brengen van al even mooie en sensuele vrouwenlichamen belangrijker dan de uiting van de seksualiteit zelf. Vrouwenseks met een mannelijke blik — iets waarvan Kechiche ook werd beschuldigd door Julie Maroh, de auteur van het stripboek waarop het scenario was gebaseerd — waar een groot deel van het vrouwelijke publiek misschien met afgunst, maar niet met veel herkenning naar kijkt.
Dat geldt al helemaal niet voor Nymphomaniac I en II van Lars von Trier, zijn handig in de markt geslingerde pornografische analyse van een vrouw met een fatale lustbeleving. Een vrouw die mannen gebruikt, zoals dat in zo vele films omgekeerd vanzelfsprekend het geval is, en niet eens op een schokkende manier: ze wil alleen maar seks met ze. Maar dat simpele feit lijkt al genoeg om gerechtvaardigd te moeten worden met een heftige aandoening als nymfomanie (in de veelbesproken documentaire Sletvrees van Sunny Bergman wordt terecht opgemerkt dat een mannelijke variant van die ziekte niet bestaat, of althans niet is benoemd). Haar genietingen moet ze dan ook duur betalen.
Ooit bood de televisie hoop: het is bijna twintig jaar geleden dat de bevrijdende televisieserie Sex and the City begon, waarin vrouwen openlijk spraken over seks — en het zelfs met grote regelmaat deden. Helaas dreef ook deze serie af naar een steeds conventionelere insteek, met als dieptepunt de twee speelfilms waarin hoofdpersoon Carrie toch haar droomprins kreeg en superslet Samantha kanker en een hoop stof tot overpeinzing kreeg.
Deze preutse moraal is de erfenis van millennia christendom en de daaruit voort­vloeiende mannelijke vrouwenhaat, vrouwe­lijke zelfhaat en algemene angst voor vrouwelijke seksualiteit. De legitimiteit van mannelijke seksualiteit staat recht overeind: zij zijn er biologisch mee behept en kunnen het niet helpen. De seksualiteit van vrouwen is iets wat mannen begeren, proberen te verkrijgen, en wat vrouwen kunnen geven (of wat mannen kunnen nemen), maar waarmee ze zuinig moeten zijn. Als een gift, een gunst en een machtsmiddel over mannen. Een machts­middel dat beperkt is, want is de gunst eenmaal verleend, dan ben je het kwijt.

Ideaalbeeld
De representatie van vrouwelijke seksualiteit in films heeft ongetwijfeld te maken met de overwegend mannelijke blik die we gepresenteerd krijgen: slechts een slordige tien procent van de Amerikaanse regisseurs is vrouwelijk. Een van de zeldzame films waarin vrouwelijke seks wel vanzelfsprekend (en zelfs heel expliciet) in beeld wordt gebracht is Shortbus (2006) van de homoseksuele regisseur John Cameron Mitchell. De vrouwen hebben hun frustraties, maar dat geldt net zo goed voor de mannen — en van de seks wordt keihard genoten, zonder repercussies.
Daar hebben we er meer van nodig, wellicht van vrouwelijke filmmakers als Claire Denis (Les salauds), Catherine Breillat (La belle endormie, Abuse of Weakness), Andrea Arnold (Fish Tank, Wuthering Heights), Miranda July (Me and You and Everyone We Know, The Future) en Diablo Cody (Juno). Met name de jongere generatie — waar July en Cody toe gerekend kunnen worden, benaderen vrouwelijke lust met relativering, humor, creativiteit en vakmanschap. Maar ook met een realistische blik: seks is ook gewoon gedoe en je raakt er zwanger van.
Ondertussen proberen (opnieuw op het kleine scherm) jonge makers als Lena Dunham (Girls) het vrouwelijke ideaalbeeld te ontmantelen. Maar makkelijk wordt het hen niet gemaakt, als ondertussen Netflix’ Femaledirectors.com vrouwelijke kijkers probeert te trekken met teksten als: ‘Hoeveel mannen zouden er in staat zijn een film te maken die jou echt kan vermaken als je PMS hebt en je lekker op de bank wil hangen met een bak ijs of een glas wijn; wanneer je een lange en stressvolle werkdag achter de rug hebt?’ Want dat is blijkbaar wat we denken dat vrouwen willen.

Feuchtgebiete (Vochtige streken) is te zien vanaf 10 april