Redactioneel – 15 augustus 2018

Afgelopen maand dacht ik aan twee Mamma’s. Mamma Roma, de klassieke film van Pier Paolo Pasolini uit 1962 en Mamma Mia, om precies te zijn Mamma Mia 2, waarin zangeres Cher, stijf van de botox, een inmiddels breed uitgemeten verrassingsoptreden maakt. En ik vroeg me af of er een verband was tussen het moment waarop sterren op grote schaal hun eigen beeltenis begonnen te boetseren met behulp van plastische chirurgie en botox, en het moment waarop film z’n interesse in het beeldhouwen met tijd en licht verloor.
Van Mamma Roma naar Mamma Mia is misschien een grote stap. En de stap van schoonheid dóór de camera naar een schoonheidsideaal vóór de camera misschien nog wel groter. Maar het laat me niet los. Wat zegt het over schoonheid? Wat zegt het over onze opvattingen over echtheid en realisme?
Het lijkt erop dat we de camera steeds meer zijn gaan geloven, maar steeds minder vertrouwen. Neem bijvoorbeeld dit screenshot uit de laatste scène van Mamma Roma. We hebben actrice Anna Magnani zich de hele film zien uitputten om voor haar zoon een betere toekomst te vinden in de wervelstorm van naoorlogs Italië, een samenleving die zich opnieuw moest uitvinden. En begaat ze misschien wel een wanhoopsdaad. Is er iets wat haar weerhoudt? Misschien ziet ze de toekomst aan de rand van Rome. Misschien ziet ze iets anders. Maar is zij op dit moment niet de mooiste vrouw op aarde?
Wat er in deze scène gebeurt is complex en ambigue. Net zoals de hele film — een van de grote voorbeelden van het Italiaanse neorealisme — nooit eenduidig is. Pasolini filmt zowel de harde, onflatteuze realiteit als verheven momenten van spirituele troost. En ook dat is geen eenvoudige tegenstelling.
Film is het mummificeren van de tijd, zei een van de eerste filmdenkers, André Bazin, al. Als ik een seconde eerder of later een screenshot van Anna Magnani had gemaakt, dan had ze er misschien minder flatteus uitgezien. De schoonheid zit namelijk niet in een vastgepind moment, maar in de hele scène, in de beweging, in de duur, in het feit dat zij in de tijd is, en haar gezicht een heel scala van emoties laat zien. Er zijn vast mensen die haar acteren nu te groot, of zelfs grotesk zullen vinden. Betekent dat dat we op een dag emotie en expressie ook minder aantrekkelijk zullen vinden?
Cher hoeft zich daar nooit meer zorgen over te maken. Van haar zal nooit meer een screen­shot opduiken wat niet precies hetzelfde is als een seconde ervoor. Zij is een seconde geworden. Een eeuwige seconde. In de tijd bevroren. Zij is levend gemummificeerd, terwijl de tijd om haar heen ongeïnteresseerd doorgaat.

Dana Linssen | @danalinssen