ZIELEN VAN NAPELS

Zielen van Napels kijkt achter de vele gesloten deuren van de stad, en wordt zo een fenomenale, rijke film over kunst, armoede en liefdadigheid.

Eerst wordt de berg bezongen. De Vesuvius, gevreesd en geëerd. Verborgen in zijn eigen roestrode en gele rook, van de kleur die later Napolitaans geel is gaan heten. De mensen die in zijn schaduw wonen weten dat hun levens de kans lopen om eens, net als in het nabijgelegen Pompeï, door vuur, lava en as verzengd te zullen worden.
De berg wordt bezongen als een dode die beeft. Net als de statige standbeelden op het kerkhof van Napels. De edelen en notabelen, de stichters van de stad. Ze staren in de verte. En wachten op het laatste oordeel. Als pas echt over hun lot beslist zal worden.

Lavakleurig haar
Napels, de oranje stad met zijn vele gezichten aan de Tyrreense Zee, is de hoofdpersoon van de nieuwe film van Vincent Monnikendam. Hij werd daartoe uitgenodigd door de schrijfster Idana Pucci, die Monnikendams foundfootage-film Moeder Dao, de schildpadgelijkende uit 1995 had gezien en hem de aangewezen figuur vond om een film te maken over de liefdadigheidsinstelling Pio Monte della Misericordia, die in 1604 werd opgericht. Napels kent meerdere van dit soort verenigingen waarin de meer welgestelden de vele armen van de stad een handje proberen te helpen. Dat is een (christelijke) plicht, maar ook een vanzelfsprekendheid. Want de geschiedenis van Napels is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van armoede en rijkdom. Het is alsof de stad zelf die klassen, standen en rangen oproept, met zijn terrasbouw, zijn lagen, etages, van de hoger gelegen welvarende buurten, tot de verpauperde wijk Sanità, met zijn kronkelstraatjes tot de eindeloze grotten en gangen die de stad ondermijnen.
Het vierhonderdjarige bestaan van Pio Monte vormde voor Monnikendam en cameraman Melle van Essen dan ook slechts een uitnodiging om achter een van de vele gesloten deuren van de stad te kijken, met de bedoeling er meerdere te openen. En zo scheert de camera over de stad, om af en toe als een roofvogel tussen de lavarode daken neer te duiken, te dwalen door die wirwar van straten en straatjes, binnen te dringen in paleizen en illegale naaiateliers om even kennis te maken met: journalist Pietro Gargano, naaister Pina, oud-Pio Monte-voorzitter Gian Paolo Leonetti en natuurlijk Gianni, de lootjesverkoper, met zijn lavakleurige haar. Hij is een van de eersten die we ontmoeten. Om hun lot te verzachten of te tarten zijn de mensen in de arme wijken dol op de tombola. Volgens een ingewikkeld numerologisch systeem vertalen ze hun dromen in cijfers, die hen dan vervolgens geluk moeten brengen. Zo staat een jongeman voor 15, lekkere tieten voor 28, sinaasappelen voor 68 en verdoemde zielen voor 85.

Onweersstorm
Maar wat is het lot? Is armoede een lot? En is liefdadigheid daarop een antwoord? Of is de plicht tot liefdadigheid ook een lot? De nazaten van de zeven adellijke jongemannen die 400 jaar geleden nadat zij een onweersstorm hadden overleefd besloten hun picknickmand met de armen te delen, kopen nog dagelijks het hun goedgezinde lot af met giften aan de armen. Bedeling. En de armen moeten er eerst om bedelen.
In opdracht van Pio Monte maakte ook Caravaggio zijn beroemde schilderij ‘De zeven werken van barmhartigheid’, waarop hij de armen van de stad een gezicht gaf. Met een replica van dat schilderij daalde Monnikendam af naar de Sanità, waar we nog steeds dezelfde gezichten zien.
Zielen van Napels is een fenomenale, rijke film, waarvoor Monnikendam zich als regisseur zo grootmoedig opstelde dat hij de stad zelf de regie liet voeren over haar eigen verhaal. Ondertussen maakt Van Essen van het filmdoek zelf een Caravaggio, waarop in de traditie van de chiaroscuro licht en duister een strijd op leven en dood voeren om begrippen als goed en kwaad. Waar het licht valt is de achtergrond donker, en zo worden intense details onthuld die de zielen laten zingen. De REM-slaap van de vulkaan maakt dat lied van armoede en goedheid tot droom en dreigende nachtmerrie.

Dana Linssen