WINTERSLEEPERS (WINTERSCHLÄFER)

Het krakende ijs

Ieder trekt zich tevergeefs terug in zijn eigen wereld in Wintersleepers

Wintersleepers speelt een geraffineerd spel met de verwachtingen van de kijker. De film heeft alles weg van een thriller, maar draait vooral om de eenzaamheid en de amoureuze verwikkelingen van een vijftal inwoners van een ijzig bergdorpje. Zij ontwaken uit hun winterslaap nadat het noodlot hen met elkaar heeft verbonden, en de waarheid onder een dik pak sneeuw is uitgegraven.

Het mooie aan sneeuw is dat ze het geluid dempt. De rust die samen met de vlokken neerdaalt is echter schijn, want onder de witte laag is de oude wereld met al zijn gebreken nog steeds aanwezig. Het mooie aan ijs is dat het kraakt en scheurt, en zo zijn geheimen prijsgeeft. Sneeuw, ijs en bijbehorende geluiden zijn rijkelijk aanwezig in Wintersleepers van Tom Tykwer (1965), die daarmee een prachtige manier heeft gevonden om de diepe wonden en oppervlakkigheid van de personages te verbeelden.
Bij het Duitse bergdorpje Berchtesgarten staat een kleurrijk ingericht huis, waarin twee vriendinnen zich hebben teruggetrokken. In het dorpje zelf werkt een in zichzelf gekeerde jongen als filmoperateur in de plaatselijke bioscoop. Op de piste geeft een flitsende skileraar les aan jonge meisjes, en in de bergen probeert een boer zijn boerderij draaiende te houden. Door een samenloop van omstandigheden kruisen deze levens zich: de filmoperateur steelt de auto van de skileraar, en komt in botsing met de wagen van de boer, waarna zijn dochter in coma raakt. De personages zelf zijn zich niet bewust van deze dramatische band, maar worden vooral opgeslokt door de onderlinge liefdesaffaires. De kijker denkt ondertussen wel te weten hoe hun levens met elkaar verstrengeld zijn, maar zal gaandeweg ook zijn oordelen moeten bijstellen.

Schuldvraag
Wintersleepers heeft de vorm van een thriller, waardoor vaart en spanning gewaarborgd zijn. Tykwer speelt daarnaast een geraffineerd spel met de verwachtingen van de kijker door datgene wat eerst een zijlijn lijkt, de liefde, tot het belangrijkste onderwerp van de film te maken. De skileraar blijkt ziekelijk jaloers te zijn en roept zijn vriendin tot zijn bezit uit. De filmoperateur is in de ogen van de kijker een verdacht personage — hij rende tenslotte hard weg na het ongeluk en houdt er een geheimzinnige fotoverzameling op na — maar is in de ogen van zijn nieuwe vriendin een zachtaardig mens, de enige met begrip voor haar onzekerheid. Niemand is eenduidig in de film, ieder heeft zijn eigen verleden en motieven, die onherroepelijk van invloed zijn op de anderen.
Bovenal roept de film de vraag op hoe iemand de verantwoordelijkheid moet dragen voor zijn daden. De pijn die de mensen elkaar in de film aandoen is soms opzettelijk, altijd uit onmacht geboren, maar nooit de schuld van één persoon. Als iemand zich niet bewust is van een daad, kun je diegene dan verantwoordelijk stellen voor hetgeen hij heeft misdaan? Herinneringen spelen hierbij een grote rol, waardoor Wintersleepers grote overeenkomsten vertoont met The sweet hereafter (1997) van Atom Egoyan. Ook hierin worden de inwoners van een besneeuwd dorpje, die allen ver van elkaar af wonen, met elkaar verbonden door de blijvende herinnering aan een verkeersongeluk, waarbij de schuldvraag hun hele leven gaat overheersen.

Uitnodigend
Tykwer weet een intense atmosfeer op te roepen, zonder de film al te zwaarwichtig te maken. Het camerawerk is energiek, maar wordt nergens frivool of ijdel gebruikt. Ook het spel met geluid en stilte staat in dienst van de ontwikkeling van de personages. Hierdoor is Tykwer erin geslaagd een toegankelijke film met inhoud te maken, precies datgene wat hem en zijn filmende generatiegenoten voor ogen staat.
Wintersleepers en Tykwers nieuwste film Lola rennt zijn de meest succesvolle films tot nu toe van het jonge, onafhankelijke productiehuis X Filme Creative Pool, dat ook Das Leben ist eine Baustelle heeft geproduceerd. De Duitse filmindustrie kreeg een nieuwe impuls door het commerciële succes van komedies uit eigen land, waarna de bereidwilligheid van Duitsers om een kaartje voor een film van eigen bodem te kopen is gegroeid. X Filme profiteert van deze trend, maar is bovenal zelf verantwoordelijk voor de opleving van de Duitse filmcultuur.
Wintersleepers is vooralsnog een van de hoogtepunten, want wie de winter liefheeft om zijn kilte en zijn helderheid, en wie de uitgestrekte leegte juist uitnodigend vindt, zal in Wintersleepers een mooie verbeelding van dat gevoel vinden.

Mariska Graveland