WINDOW TO PARIS

Er kan veel worden beweerd over de Russische cinema, maar niet dat zij uitblinkt in lichtvoetigheid. Veel Russische filmmakers maken sombere films, waarin hevig wordt geleden. Joeri Mamin is een vrolijke uitzondering en alleen daarom al een regisseur om te koesteren. Bij alle ellende zorgt hij voor sprankelende, milde satire. In Window to Paris zet hij een groepje Russen in Parijs te kijk als een horde onbeschaafde wilden. Hoe diep is de kloof tussen Rusland en het Westen?

Bij sommige films weet je meteen dat het goed zit. Window to Paris is zo’n film. Nog maar net zijn de openingstitels voorbijgegleden als de camera zich richt op een lange rij wachtenden voor een winkel. "De wodka is op!", schreeuwt de winkelbediende, een vrouw van middelbare leeftijd en met een omvang waarop Russen patent schijnen te hebben. Als de wachtenden beginnen te morren, richt ze zich tot het muziekgroepje dat voor haar winkel vrolijke deuntjes staat te spelen. "Zorg dat die lui weggaan", beveelt ze, "speel de internationale." Bij de eerste tonen van het proletarische verbroederingslied vlucht iedereen in dolle paniek weg.
De kolderieke scène is karakteristiek voor Joeri Mamins benadering in de twee lange speelfilms die hij tot nu toe maakte. In De fontein (1988) nam hij Gorbatsjovs perestrojka en glasnost — begrippen uit een politieke prehistorie — op de hak. Het idee voor de film was gejat van de film Blauwe bergen (1985) van de Georgische filmmaker Eldar Sjengelaja. Deze film gaat over een een door bureaucraten bevolkt flatgebouw, dat in zeer slechte staat verkeert. Alle ambtenaren zien dagelijks de scheuren dieper worden en steeds meer kalk naar beneden vallen, maar niemand doet iets. Aan het eind van de film stort het gebouw in. Blauwe bergen was de in een metafoor verpakte visie van Sjengelaja op de Sovjet-Unie.
Ook in De fontein staat een flatgebouw centraal, maar de populatie bestaat niet uit ambtenaren maar uit een doorsnee van de Russische bevolking. Veel woongenoegen beleven de huurders niet aan hun flat: de verwarming werkt niet en er stroomt bagger uit de kraan. Effectieve maatregelen blijven uit. De film zet de Russen te kijk als schreeuwlelijken, die nooit om (scheld)woorden verlegen zitten, maar in paniek raken als het woord ‘werk’ valt. De humor in De fontein kan kluchtig worden genoemd, maar niet in de platte betekenis die dat woord heeft gekregen.

Boerenslimme Russen
Window to Paris is Mamins tweede speelfilm en ook dit keer richt hij zijn pijlen op de Russische mentaliteit, al ontziet hij ook het decadente Parijs niet. Het scenario is gebaseerd op een science fiction element. Enkele Russen ontdekken bij toeval in een woonkazerne in St. Petersburg een raam, dat de eigenschap heeft dat als je erdoor heen stapt, je in Parijs belandt. Een simpel idee dat geestig is uitgewerkt. Uiterst grappig is de verwarring die ontstaat als het groepje Russen, dat bestaat uit de ontslagen muziekleraar Tchiyov (Sergej Dontsov, die ook in De fontein de hoofdrol speelde) en een paar drinkebroers, voor de eerste keer in Parijs belandt. Zij denken dat zij in St. Petersburg zijn en zijn stomverbaasd als in een café de barman hen niet verstaat. Hun verwarring verandert in verbijstering als de barman weigert bier te tappen in ruil voor roebels. De barman heeft snel door dat een communicatie met marsmannetjes gemakkelijker is dan een poging om Russen iets duidelijk te maken.
De boerenslimme Russen zien in het raam al snel een unieke mogelijkheid om consumptiegoederen uit het Westen naar St. Petersburg over te brengen. Voedsel, maar ook radio’s en zelfs een ‘deux chevaux’ verdwijnen door het raam. Stelen is daarbij volgens de Russen toegestaan, want het Westen is Rusland veel verschuldigd, immers: "Wij hielden de Tataren tweehonderd jaar tegen, terwijl zij zich konden ontwikkelen."

Fragiele Française
De dwaze komedie komt tot een hoogtepunt als de Russen hun ‘venster op de welvaart’ alleen nog kunnen bereiken via het appartement van een Parijse kunstenares (Agnès Soral), die zich bezighoudt met het monteren van opgezette dieren op hoeden. De onbehouwen Russen ruïneren haar appartement en tussen haar en haar buren breekt de oorlog uit: "Speel de gek in Polen en respecteer de wet in een beschaafd land."
De kunstenares maakt de fout om tijdens een achtervolging van haar kwelgeesten door het raam te stappen, zodat zij zich plotseling, schaars gekleed in een badjas, in een achterbuurt van St. Petersburg bevindt. Dat levert geestige scènes op over het contrast tussen de hulpeloosheid van deze fragiele Française en het bikkelharde, alledaagse Russische leven. Na per ongeluk te zijn terecht gekomen in een nationalistische demonstratie ("Redt Rusland van de joden en vrijmetselaars"), belandt zij tot overmaat van ramp in de gevangenis.
Window to Paris kan gemakkelijk worden versleten voor een pretentieloos niemendalletje, maar daarmee wordt de film tekort gedaan. Niet alleen is hij een aaneenschakeling van humoristische ‘gags’, die in hoog tempo het verhaal voortstuwen, ook levert hij bijna achteloos houtsnijdend commentaar op de Russische samenleving. De uithaal van de ontslagen muziekleraar — Mamins alter ego — naar de schooldirectie bevat de (sombere) visie van de regisseur in een notedop: "Jullie brachten eerst communistische en nu kapitalistische bouwers voort, maar het resultaat is hetzelfde: dieven en egoïsten."

Jos van der Burg