Waltz with Bashir
Oorlog is als een gek om je heen schieten
Met een bijzondere animatietechniek betreedt Ari Folman met het onvergetelijke Waltz with Bashir het schemergebied tussen documentaire en speelfilm en weet zo het karakter van de herinnering haarscherp te treffen.
Je moet er niet aan denken hoe saai Walt with Bashir geweest zou zijn als de Israëlische filmmaker Ari Folman de gesprekken met zijn wapenbroeders uit 1982 in de vorm van een traditionele documentaire had gegoten.
Ik overdrijf. De verhalen van de soldaten die betrokken waren bij de invasie van Zuid-Libanon – aanvankelijk alleen bedoeld om raketinstallaties het zwijgen op te leggen – zijn indrukwekkend genoeg. Maar toch. Folman zag het bezwaar en besloot er een bijzondere animatiefilm van te maken.
Alleen al die overrompelende opening. Blaffende honden jakkeren door de stad. Bloeddorstig, klaar om hun prooi te verscheuren. Tafeltjes en stoeltjes kletteren op de verlaten terrasjes omver. Een enkele voorbijganger die nog op straat is springt geschrokken opzij, maar de honden kijken niet op of om. Ze jagen verder, ze weten wie ze moeten hebben.
Het is de nachtmerrie van een vriend van Folman. Op patrouille in Zuid-Libanon was hij degene die niet op mensen durfde te schieten. Daarom moest hij de honden uitschakelen die hun komst zouden verraden. Toen Folman dat verhaal hoorde realiseerde hij zich dat die hele episode uit zijn geheugen was gewist, een episode die indirect zou leiden tot de moord op de nieuwe president van Libanon Bashir Gemayel en de bloedige wraakactie van zijn christelijke militie in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila.
Therapie
Door de rondgang langs oude vrienden en het vastleggen van hun verhalen zag Folman ook zijn eigen herinneringen weer terugkomen. De productie van de film werd een vier jaar durende therapiesessie. Waltz with Bashir is een langzaam groeiend mozaïek van verwarrende gevoelens en traumatische belevenissen. Geen onderzoeksjournalistiek die mikt op waarheidsvinding of schokkende onthullingen (al ontbreken wrange constateringen niet), maar een die vooral de ervaring weer wil oproepen. De onverschilligheid, de verwarring, de dreiging, de angst. Oorlog is als een gek om je heen schieten omdat je niet weet waar het gevaar loert. Oorlog is van een veilige afstand zien hoe een Falangist een oude man vermoordt en er niets aan doen.
Voor de animatie is een stijl gekozen die doet denken aan een nagetekende speelfilm, met het grafische karakter van een stripverhaal. Het tempo is, anders dan je zou verwachten, overwegend kalm en bedachtzaam. Ook de geïnterviewden, die af in toe in beeld komen, zijn getekend, inclusief relativerende blikken, wegwerpgebaren en opgestoken sigaretten.
Geen cartoon dus, maar een merkwaardig gestileerd realisme dat toch ook een wat onwerkelijk, soms ook letterlijk droomachtig karakter heeft behouden. Folman heeft niet de gebeurtenissen zelf gereconstrueerd, maar de herinnering eraan verfilmd. Wonderlijk en wondermooi is die zwemmende reuzenvrouw die een soldaat redt voordat een raket het schip treft. Wonderlijk zijn ook die naakte jongens die met hun wapen in de hand uit de zee komen en verbaasd Beiroet intrekken. Onvergetelijke beelden, onvergetelijke verbeelding.
