Visages villages

Op pad met een verrukkelijke reisleidster

Met een bestelbusje en een fototoestel trekken de grande dame van de nouvelle vague Agnès Varda en de Franse fotograaf JR van dorp naar dorp, waar ze dankzij een lumineus idee de schitterendste beelden maken.

Met het oog van Agnès Varda (88) is iets bijzonders aan de hand. Ze ziet dingen waar de meeste mensen achteloos aan voorbijlopen. Verschrompelde hartvormige aardappels bijvoorbeeld, die ze bijeenraapte in Les glaneurs et la glaneuse. Deze onvermoeibare beeldensprokkelaar is, zo leren we uit Visages villages, steeds waziger gaan zien en heeft er nu een tweede paar ogen bij: die van de fotograaf JR. Samen rijden ze in een bestelbusje in de vorm van een reusachtig fototoestel door Franse dorpen, waar ze portretten van bewoners maken.

Dat lijkt een bescheiden ambitie ("We maken samen beelden maar dan anders") maar dan komt het lumineuze idee: de portretten worden opgeblazen tot reusachtige zwart-witte posters die JR eigenhandig op de muren van hun huizen of werkplekken plakt. Je ziet de structuur van de grove muren gewoon door de foto’s heen, maar juist die uitvergroting werkt wonderbaarlijk goed.

Niet zelden raken de gefotografeerden ontroerd als ze zichzelf in het groot zien. Zoals de koppige vrouw die nog als enige in een straat van mijnwerkershuisjes woont en wier portret als eerbetoon aan de mijnwerkers op haar huis wordt geplakt. Of de broer en zus die een dierbare foto van hun grootouders op de muur van diens oude huis terugvinden. Of de vrouwen van havenarbeiders wier portretten op containers zijn geplakt en zo in het zonnetje worden gezet. Of de boerin die als een van de weinigen weigert om de hoorns van haar geiten af te snijden en de muur van haar schuur met de foto van een enorme geit bedekt ziet worden.

Zo weten Varda en JR met een klein idee een indrukwekkend effect op te roepen. De kunst is om dicht bij de geportretteerden en de locatie te blijven en ze zo allebei recht te doen. Varda zoekt "eenvoudige landschappen, gezichten, zodat ze niet verdwijnen in de gaten van mijn geheugen". Ze doet dat het liefst zonder uitgestippeld plan, want toeval is, zo zegt ze, altijd haar beste helper geweest.

Plagerijtjes
Varda is zoals altijd een verrukkelijke reisleidster, langs dorpen als Chérence, Bonnieux en het spookdorp Piron-plage, dat ze met hun komst weer eventjes tot leven wekken. Met ontwapenende grapjes en onderlinge plagerijtje weten Varda en JR de bewoners meestal snel te mobiliseren. Vooral Varda verstaat de kunst om kleine maar veelzeggende observaties over de wereld om haar heen op een liefdevolle toon te verwoorden. Filmen is haar amor mundi, haar liefdesbrief aan de wereld. Maar niet alle menselijke contacten lopen even soepel. Varda trok ooit met Jean-Luc Godard op en haar bezoek aan hem in Zwitserland loopt niet zoals ze had gehoopt.

Een van de mooie momenten waarop heden en verleden wel samenkomen, is als Varda en JR aankomen bij een Duitse bunker die van de klif op het strand is gevallen. Ze besluiten de bunker te beplakken met een oude foto die Varda ooit maakte van een vriend die tegen een muur geleund zit. Doordat de bunker scheef op het strand ligt, is de vriend nu ook een tikje gekanteld, zoals elk beeld van het verleden kan kantelen. De volgende dag is de foto door de zee verzwolgen. Zulke schitterende beelden zitten er in elk documentaire-essay van Varda, en ook Visages villages is weer een vat vol vondsten. De allermooiste is die waarin Varda’s uitvergrote voeten en ogen op een vrachttrein zijn geplakt. Juist die ogen die steeds minder goed in de verte zien, kunnen nu naar plekken gaan waar die echte ogen nooit zullen komen. Varda’s speelsheid valt zo perfect samen met de energie van JR. Très sympa.