VERHÄNGNIS

Huilende accordeon in de nacht

  • Datum 18-02-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films VERHÄNGNIS
  • Regie
    Fred Kelemen
    Te zien vanaf
    01-01-1994
    Land
    Duitsland
  • Deel dit artikel

Verhängnis is als een nachtmerrie in een sprookjesboek. De camera van regisseur Fred Kelemen betrapt Russische emigranten in Berlijn op uitgebluste melancholie. Dit intrigerende speelfilm-debuut stemt tot nadenken over de condition humaine anno 1995, maar de filosofische onderstromen liggen eerder bij de Dalai Lama dan bij Sartre & co.

Fred Kelemen is een jonge Duitse filmer (31) van Hongaarse afkomst, die in 1989 met zijn opleiding aan de Berlijnse filmacademie begon. Daar kreeg hij les van de Hongaarse filmmaker Béla Tarr. De producent van Verhängnis is de filmacademie. De film is het produkt van iemand die precies weet wat hij wil. Kelemen heeft geen boodschap aan exotische oorden, cinematografische vormexperimenten of grappige discussies over man-vrouw relaties. Deze film toont het leven zoals het is. Inmiddels heeft Verhängnis na Rotterdam 24 andere filmfestivals aangedaan, waaronder Berlijn, Hong Kong en Moskou. Niet slecht voor een eindexamenfilm.

Slavische koppen
De film begint. De kijker gaat diep in zijn stoel zitten, wachtend op het moment waarop de film hem zal meeslepen. Aanvankelijk lijkt dat te lukken, dankzij de grofkorrelige beelden van Slavische koppen die worden vergezeld door een huilende accordeon. Door de film op video op te nemen en vervolgens met een 16mm camera vanaf de monitor te kopiëren, maakt Kelemen merkwaardig rauwe beelden. De camera blijft hangen op de accordeonspeler. De muzikant wordt aangesproken door een zuidelijk type dat hem vraagt mee naar zijn huis te komen. Aldaar blijkt dat het gaat om een Argentijn met heimwee die uren achtereen tango’s wil horen. De botte manier waarop hij de Rus behandelt belooft weinig goeds voor de rest van de film. Dakloze immigranten hoeven van niemand solidariteit of sympathie te verwachten.
Wanneer de muzikant op pad gaat met zijn zuurverdiende geld, volgt de camera van Kelemen bijna al zijn handelingen in real time. Een partijtje pool, een biertje drinken, het duurt minutenlang. Zo lang, dat de kijker zijn passieve rol opgeeft en zich af begint te vragen hoe die Rus in Godsnaam in Berlijn is beland. Was zijn leven in Rusland dan nóg uitzichtlozer? Kelemen zet de kijker door zijn trage manier van filmen aan het werk. Deze truc wordt door veel experimentele filmers gebruikt, maar slechts bij een getalenteerde enkeling zoals Fred Kelemen en Tsai Ming-liang (Vive l’amour) heeft het effect.

Minder hopeloos
Het tweede deel van de film volgt een vrouwelijke kennis van de Rus (vrienden bestaan niet in zijn wereld), waarmee een geheel nieuwe problematiek van het eenzame bestaan aan bod komt. Seks is één van de middelen waarmee sommige vrouwen naar genegenheid zoeken, maar tragischerwijs is seks nou juist het enige wat ze daarvoor terugkrijgen. En de genegenheid is nóg verder buiten hun bereik gekomen. Ook de dronken, naakte vrouw in Verhängnis lijkt hetzelfde pad te hebben betreden. Haar lotgevallen zijn pijnlijk nauwkeurig in beeld gebracht.
Weer roepen de beelden vragen op. Waarom doet ze zichzelf dit aan? Is ze aan lager wal geraakt of weet ze niet beter? Net op het moment dat het uithoudingsvermogen van de kijker het dreigt te begeven, eindigt de film. Weliswaar niet met een alles oplossend happy end, maar toch minder hopeloos dan je zou verwachten. De dood zit de personages op hun hielen, maar zelfs die verlossing is ze niet gegund. Ze moeten doorleven met elkaar.
Kelemen laat zijn film dan ook vooraf gaan door een uitspraak de Dalai Lama: "De afstand tussen ons huidige leven en de hel kan zo kort zijn als één enkele inademing." Verhängnis roept weliswaar vragen op over de zin van het bestaan, maar is geen eerbetoon aan het existentialisme. Kelemen heeft zich eerder laten beïnvloeden door het boeddhisme. In tegenstelling tot Bertolucci (Little Buddha) is het hem wél gelukt het tweeduizend jaar oude boeddhistische gedachtengoed om te zetten in een persoonlijk document van de jaren negentig.
Dat gedachtengoed is gebaseerd op de constatering dat mensen lijden. Via reïncarnatie blijft dat leed eeuwig bestaan, want de dood is slechts een tijdelijke staat waarin iemands lichaam verkeert. Je kunt ontsnappen aan het menselijk leed door goede daden te verrichten, maar dat is slechts voor een enkeling weggelegd. "Je moet trachten te ontsnappen aan de vicieuze cirkel van het bestaan", aldus Kelemen in een interview, "maar het is zo moeilijk om het goede te doen op het goede moment. Het probleem is dat je altijd het verkeerde doet. En dat laat ik zien in mijn film."

Thessa Mooij