VERGEEF ME

Cyrus Frisch wordt een beroepsprovocateur en een narcist genoemd, maar zeggen die woorden iets over zijn films? Kijken we naar onzin of schuilen er onaangename waarheden in?

Als filmrecensies meer over de maker gaan dan over zijn films, is er iets aan de hand. In de recensies van het handjevol films van Cyrus Frisch valt altijd het woord integriteit. Frisch zou niet integer zijn. Als supernarcist zou zijn eigenlijke doel het genereren van aandacht zijn. Uit de kritieken doemt het beeld op van een zielig lefgozertje: kijk eens wat ik durf! Kijk nou, ik durf het echt!
Wat durft Frisch allemaal? In een aflevering van VPRO’s Waskracht uit 1995 — het programma bestaat niet meer — liep hij naakt door Amsterdam. Zijn benen en borst had hij ingesmeerd met nepbloed en op zijn lichaam zaten akelige nepwonden. Voorbijgangers klampte hij aan met de vraag of ze wilden meewerken aan zijn ‘ideale film’. Hoe die film er uit moest zien, bleef vaag. Frisch ratelde iets over dat hij moest gaan over bloed en agressie. Niet zomaar bloed en agressie, maar over werkelijk geweld, want daarover ging het nooit in de bioscoop en op de televisie. Daar zag je nepwerelden, waarin geweld geen betekenis meer had. Het werd tijd dat mensen weer eens echt geweld en agressie voelden. Door naakt rond te lopen hoopte hij er zijn steentje aan bij te dragen. Vloekende en woedende voorbijgangers die hem te lijf zouden gaan, dat zou mooi zijn.
Helaas: niemand maakte zich druk over de man die naakt rondliep met een cameraman achter zich aan. In Amsterdam lopen wel meer gekken rond, voelde je de voorbijgangers denken. Alleen de politie had interesse. "We zijn redelijk liberaal in Nederland, maar dit is nu ook weer niet nodig", sprak een agent hem vaderlijk toe, waarna hij in een politieauto werd afgevoerd. Provocatie mislukt. Frisch had beter naar zijn Amerikaanse evenbeeld Harmony Korine (Gummo, julian donkey-boy) moeten kijken. Ook die ging een paar jaar geleden in New York de straat op om agressie uit te lokken. De New Yorkers hadden minder geduld met hem dan de Amsterdammers met Frisch, zodat hij met een gebroken sleutelbeen in het ziekenhuis belandde. Sindsdien provoceert Korine alleen nog met films.

Loden pijpen
Naakt lopen had geen effect, dus verzon Frisch een nieuwe provocatie. Het doelwit werd ‘Nachtbrakers’, een nachtprogramma van Veronica’s Call-tv, waarin kijkers konden reageren op een gast in de studio. Frisch nam zich voor om ‘de mensen in dat programma uit het veld te slaan’. In de studio zou hij een scène draaien voor zijn ‘ideale film’, die hij zou laten ontaarden in ‘echt geweld en echte verwarring’. Het zou ‘over the top reality tv’ opleveren. In zijn omgeving duikelde hij een paar mensen op, die als ‘acteur’ — in de wereld van Frisch is dat een ander woord voor slachtoffer — wilden meedoen. Het doel werd bereikt toen Frisch zich uitkleedde en onder de kreet "I fuck this girl live on television" een van de ‘acteurs’ begon te berijden. Ook deze provocatie eindigde niet in fysiek geweld, maar in een politieauto.
Vervolgens maakte Frisch een stuitende film over zijn buurman, de filmcriticus Hans Saaltink, die in het trapportaal aan een hartaanval overleed. Sommige mensen hebben altijd geluk, moet Frisch hebben gedacht en pakte zijn camera. Een loodgieter, die de dode Saaltink als eerste had ontdekt, kreeg een paar minuten later Frisch op zijn nek: "Heb je dit al vaker meegemaakt, zodat je denkt: dat moet mij weer overkomen?" Soms zou je willen dat loodgieters nog met loden pijpen werken. Frisch’ bakte uit zijn ranzige nieuwsgierigheid de film Ik zal je leven eren: "Ik zal je leven eren door je dood te tonen. Ik hoop dat je dat kunt waarderen. Tot ziens." Ga nooit naast een filmmaker wonen, trok de kijker als conclusie uit de film.

Polemisch vuur
En nu is er Frisch’ nieuwe film Vergeef me. Nou ja, nieuw: een paar jaar geleden was een voorlopige versie van de film onder de titel Zonder titel al op het IDFA te zien. De kern van de film bestaat uit opnamen die Frisch maakte van zijn toneelstuk Jezus/liefhebber, dat in 1998 voor veel opschudding zorgde in de toneelwereld. In het stuk spelen alcoholisten en junks zichzelf. Dat betekent: drinken, spuiten, kotsen, piesen, masturberen en laveloos van stoelen vallen. Frisch stelt hen als een aan lager wal geraakte Jerry Springer — ja het kan altijd erger — vragen, kaffert hen uit en geeft hen akelige opdrachten ("Toon je liefde door hem met bloed in te smeren"). Zijn slachtoffers ondergaan zijn vernederende behandeling gelaten, misschien wel omdat ze er honderd gulden per avond mee verdienden.
Business as usual bij Frisch? Toch niet, want Vergeef me is de eerste film van Frisch waarin een coherente thematiek valt te ontdekken. Zijn Jerry Springer-act moet bewijzen dat film- en tv-makers mensen tot afzichtelijke daden kunnen manipuleren. Film- en tv-makers hebben als Faust hun ziel aan de duivel verkocht, wat Frisch weinig subtiel duidelijk maakt door fragmenten uit Murnau’s Faust in zijn film op te nemen. Zelf verwoordt hij het aldus in zijn film: "Ik streel mijn ego door hun leed op te blazen tot prachtige 35mm-beelden."
Halverwege maakt de film een interessante draai, omdat Frisch zich opwindt over de positieve recensies over Jezus/liefhebber. De toneelrecensenten hebben hem niet begrepen, meent hij. Ze hadden hem en het stuk niet moeten prijzen, maar moeten neersabelen, "omdat het verkeerd is wat ik aan het doen ben". Zien ze niet dat hij ‘zijn’ alcoholisten en junks onbeschoft behandelt? Waarom wordt er niemand kwaad? Het is een goeie vraag. In Vergeef me stelt Frisch de verantwoordelijkheid van film- en tv-makers — wat brengen zij met hun beelden teweeg? — aan de orde. Het is een interessante kwestie, die Frisch erin ramt met een polemisch vuur alsof hij de eerste is die erover nadenkt. Zullen we afspreken dat de boodschap nu duidelijk is, zodat Frisch eindelijk de films kan gaan maken die hij verwacht van verantwoordelijke filmmakers?

Jos van der Burg