UNBREAKABLE

Elke onthulling lijdt onder een paradox: het moet verrassend én logisch zijn. M. Night Shyamalan beheerst die kunst in The sixth sense en Unbreakable. Waarschuwing: in dit artikel worden beide ontknopingen tegen het licht gehouden.

Unbreakable in kort bestek: Elijah Price, een handelaar in comic art, is ervan overtuigd dat stripverhalen overleveringen zijn over helden en booswichten die echt bestaan hebben, en nog steeds bestaan. Price (Samuel L. Jackson) lijdt aan een zeldzame ziekte die zijn botten broos maakt. Ergens in de wereld, zo redeneert hij, moet zijn tegenpool rondlopen die onkwetsbaar is. Deze man is op aarde gezet om anderen te beschermen tegen het kwaad. In David Dunn (Bruce Willis) denkt Price zijn superheld te hebben gevonden.
De plot maakt ongelooflijk nieuwsgierig en dat gevoel, dat je per se wil weten hoe de vork nou werkelijk in de steel zit, blijft tot aan de ontknoping bij je. Maar er is dan ook reden om aan te nemen dat de dingen niet zijn zoals ze lijken. Shyamalan toont bijvoorbeeld een aantal objecten in de film, zoals een televisie en een stripboek, ondersteboven. De wereld op z’n kop.
De Grote Onthulling van The sixth sense lokte een deel van het publiek terug naar de bioscoop. Men wilde immers wel eens zien hoe Shyamalan hen die eerste keer had kunnen misleiden. Zij die een tweede keer gingen kijken, vroegen zich inderdaad af waarom ze de clou niet eerder hadden geraden. Alles wijst er immers op dat Dr. Malcolm Crowe zelf ook een geest is. Waarom zagen we dat toch niet eerder? Op de dvd van The sixth sense legt Shyamalan uit welke regels hij voor zichzelf had opgesteld zodat hij later niet van boerenbedrog kon worden beschuldigd. Hij had de techniek trouwens al eerder toegepast, bij zijn tweede film Wide awake (1998). Daarin gaat een jongen, die rouwt om de dood van zijn geliefde opa, op zoek naar een teken van God. Ik citeer uit de recensie van Roger Ebert, geschreven vóór Shyamalan doorbrak met The sixth sense: ‘Het is knap hoe de film het ’teken’ van het begin af aan gewoon vol in beeld verbergt.’

Kapsel
Ook de ontknoping van Unbreakable wordt voor de neus van de kijker verstopt. Vanaf het moment dat Elijah Price in beeld verschijnt, zou voor de oplettende kijker duidelijk kunnen zijn dat hij het kwaad vertegenwoordigt. Price verkoopt een tekening van een confrontatie tussen stripheld en -schurk. "Valt u op dat het hoofd van schurk te groot is ten opzichte van de rest van het lichaam?" vraagt Price. Weerspiegeld in het glas (!) van de lijst zien we Price: een fantastisch kapsel maakt zijn hoofd buitenproportioneel groot. Het is een weggevertje en toch gaat het aan de meesten van ons voorbij. Andere zaken, zoals Price’s opzichtige kostuums, glazen (!) wandelstok en zijn zeldzame auto, vallen pas op hun plaats wanneer je weet dat Price alias Mr Glass een schurk uit een stripboek voorstelt.
Het zijn die voorbereidende details die de ontknopingen van The sixth sense en Unbreakable bijzonder maken. Iedereen kan een verrassende wending bedenken, maar de kunst is ervoor te zorgen dat de onthulling niet alleen als verrassend maar ook als logisch en onvermijdelijk wordt ervaren. Verrassend en logisch tegelijk, een paradox waar een filmmaker zich makkelijk aan kan vertillen. Maar Shyamalan beheerst die kunst; hij zorgt ervoor dat zijn ontknopingen de dramatische impact van zijn film verhogen. Dat tilt zijn verrassingen uit boven het niveau van de gimmick, zoals het einde van The usual suspects dat, hoewel knap bedacht, bij de kijker enkel de wens ontlokt de film eens grondig te gaan ontleden. Bij Unbreakable wordt met de ontknoping het thema van het zoeken naar je bestemming afgerond. Price is het kwade en hij zou niet compleet zijn zonder het goede. De twee hebben elkaar nodig. "Het allerergste gevoel is niet weten wat je plaats in de wereld is", zegt Price.
Dat gevoel is de kern van de film. David Dunn lijdt er in stilte onder en het is de oorzaak van zijn huwelijksproblemen. Ooit gaf hij zijn sportcarrière op voor zijn vrouw Audrey (Robin Wright Penn). Het was zijn keuze, maar misschien verwijt hij het haar onbewust. Net als bij The sixth sense is het de indringende stilte tussen man en vrouw die de situatie zo aangrijpend maakt. Audrey komt bij haar man aan de slaapkamerdeur om een nieuwe start voor te stellen. Eerst wil ze weten of hij in de tussentijd een ander heeft gehad. Het antwoord, wat het ook is, zal haar niks doen. Zegt ze. Want wanneer David met een bedempt ‘nee’ antwoordt, barst Audrey bijna in snikken uit. Maar het is Davids naar binnen gekeerde blik die het zo zielig maakt. Alsof hij geen contact wil maken.

Keukentafel
Bruce Willis legt een geweldige intensiteit in zijn rol als de verloren ziel. Zijn droevige oogopslag duidt op een berusting in de grote duistere leegte achter zijn bestaan. Niet omdat hij zich er niet tegen wíl verzetten, maar omdat hij niet weet hoe. Die duisternis is zichtbaar. Zelfs wanneer David een bord cornflakes eet aan de keukentafel wordt hij omringd door een donkere, kille atmosfeer.
Op het eerste gezicht lijkt het alsof Bruce Willis dezelfde rol speelt als in The sixth sense. Dezelfde neerslachtigheid, de non-communicatie in het huwelijk en de relatie die beide mannen hebben met een klein jongetje, in dit geval zijn zoon Joseph, is vriendschappelijk. Maar voor de rest zijn de rollen juist omgedraaid. Zowel in The sixth sense als in Unbreakable gaat een hoofdpersonage gebukt onder de last van een bijzondere gave, waarin hij op aanwijzingen van een leermeester uiteindelijk zijn lotsbestemming zal vinden. In The sixth sense speelde Willis de leermeester, hier de leerling. In beide gevallen is er voor de leerling verlossing, en blijkt de leermeester niet te zijn wat we dachten.
Dat motief van spirituele begeleiding zal zijn oorsprong vinden in M. Night Shyamalans Indiase wortels. In het land van zijn (voor)ouders speelt het spirituele een grote rol in het dagelijks bestaan. Het geloof in de geesten uit The sixth sense is er bijvoorbeeld volkomen normaal. De kracht van Shyamalan is nu dat hij de fantastische elementen van zijn verhalen zo overtuigend weet in te bedden in de realiteit van alledag.

Roel Haanen