UN AIR DE FAMILLE

Terwijl veel filmmakers niet schromen om romans te verfilmen, zijn toneelbewerkingen veel minder geliefd. Un air de famille was echter een succesvol toneelstuk, voordat de Franse regisseur Cédric Klapisch er een gelijknamige film van maakte. Opvallend is dat de bezetting van zowel film als toneelstuk uit precies dezelfde hoofdrolspelers bestaat. Acteurs Agnès Jaoui en Jean-Pierre Bacri schreven samen het toneelstuk en tekenden vervolgens in nauw overleg met Klapisch voor het filmscenario.

Eenheid van tijd en plaats is een beproefde stijlfiguur bij toneelschrijvers. Un air de famille speelt zich bijna uitsluitend af in een café en de gebeurtenissen voltrekken zich volledig — een paar flashbacks uitgezonderd — op een vrijdagavond, zo ongeveer vanaf 19.00 uur tot iets na middernacht. In die korte tijdspanne leren we een schijnbaar doorsnee Franse familie kennen. Door een samenloop van omstandigheden komen de al jaren sluimerende onderhuidse spanningen echter tot een heftige eruptie, nota bene op het vaste familie-avondje. Net als Chacun cherche son chat, waarmee Klapisch twee jaar geleden eerst in Frankrijk en de afgelopen periode in Nederland volle zalen trok, concentreert deze film zich voornamelijk op de psychologische ontwikkeling van de personages. Terwijl de ontluikende volwassenheid van de fragiele Chloé uit Chacun cherche son chat nog enigszins afstandelijk en afgewogen in beeld wordt gebracht, doet Klapisch nu een serieuze, en min of meer geslaagde, poging om de karakters tot op het bot te ontleden.

Oplopende irritaties
De familie uit Un air de famille, wat letterlijk vertaald zoiets als een familie-trekje betekent, bestaat uit een moeder, haar twee getrouwde zonen en een alleenstaande dochter. Vader is al geruime tijd overleden, maar duikt toch nog regelmatig op in de verhalen die ze elkaar vertellen. De oudste zoon, Philippe, is een geslaagde zakenman en getrouwd met de goeduitziende maar oliedomme Yolande. De film opent met de beelden van Philippe’s korte televisie-optreden voor een regionale zender. De hele familie, met uitzondering van broer Henri, heeft zitten kijken. De reacties, die variëren van ‘je stotterde een paar keer’ tot ‘je was te zwaar geschminkt’, leiden tot twijfels en onzekerheid bij Philippe en zijn een milde voorbode van de oplopende irritaties in de rest van het verhaal.
Zo zit Henri met het probleem dat hij via de telefoon krijgt te horen dat zijn vrouw op het punt staat hem te verlaten. Henri is een beetje het type onbehouwen driftkop, die het allemaal uiteindelijk wel goed meent, maar door zijn botheid en onbeholpenheid zijn vrouw van zich heeft vervreemd. Zusterlief Betty is een opstandige rebel die geen blad voor haar mond neemt, maar op haar dertigste nog steeds niet getrouwd is. Volgens haar familie is het hoog tijd dat ze zich eens wat vrouwelijker gaat gedragen en aan de man komt. Het is vooral moeder die haar dit soort dingen op vrij tactloze wijze onder de neus wrijft.
Tot slot is er de aanvankelijk sullig ogende, maar integere en erudiete barkeeper Denis, waarmee Betty, zonder dat de rest van de familie het mag weten, een relatie heeft. Hij is uiteindelijk een soort sleutelfiguur die door zijn nuchtere optreden het zaakje bij elkaar houdt.

Statische indruk
Klapisch slaagt er in Un air de famille maar ten dele in om constant de spanning vast te houden. Vooral het tempo van de film laat te wensen over. Traag uitgespeelde dialogen werken op het toneel beter dan in een film en omdat het aantal camerabewegingen ook zeer beperkt is, maakt het geheel een statische indruk. Het benadrukt weliswaar de claustrofobische sfeer, maar het gaat op den duur toch vooral vervelen. Het spel is uiteraard zeer verzorgd, maar wel een beetje op het uitgeleefde af.
Dat is niet zo vreemd als je bedenkt dat het gezelschap het stuk al talloze malen in theaters speelde, voordat men de film maakte. De enige die wel nog een frisse en spontane uitstraling heeft is Catherine Frot, die de rol van de half-achterlijke, maar goudeerlijke Yolande speelt. Haar onhandigheid en sloomheid zijn zeer komisch — zo ziet ze een dure halsketting, die ze voor haar verjaardag krijgt, aan voor een hondenriem. Het scenario zit verder vol met die voor Franse schrijvers zo typische woordspelingen en woordgrappen, die gelukkig voor het merendeel ook in de vertaling goed overkomen.
Aan het eind voel je je als kijker echter nog het meeste verwant met de bejaarde hond van Henri. Hij ligt er de hele film voor pampus bij en wordt af en toe door de familieleden gemoedelijk toegesproken. Uit de blikken die hij ze daarbij toewerpt kun je afleiden hoe hij over ze denkt: ‘wat een drukte om niks’ en ‘het zal mijn tijd wel duren’.

François Stienen