U-TURN

Woestijnkitsch als driedimensionale ervaring

  • Datum 16-02-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films U-TURN
  • Regie
    Oliver Stone
    Te zien vanaf
    01-01-1997
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Sean Penn als de man die strandt

Oliver Stone heeft lef. Dat is algemeen bekend. Als een pionier die voortdurend westwaarts trekt, verlegt hij zijn grenzen. Maar net als de gelukszoeker die in Los Angeles aan de Pacific strandt, is Stone terecht gekomen bij de oerbron van zijn obsessie voor geweld: de eigen angsten. In U-turn onderzoekt hij de verliezer. Niet de maatschappelijke loser die hoofdrolspeler Sean Penn zo treffend neerzet, maar degene die van zijn eigen angsten verliest. En dat is eigenlijk iedereen.

Het is sjiek om in Hollywood te flirten met de independents. Kevin Smith, Stanley Tucci en Tom DiCillo zijn inmiddels zo doodgeknuffeld dat ze eigenlijk allang zijn ingelijfd. Ook Oliver Stone wilde graag ‘ns een lekker makkelijke, low budget-film te maken. Iets van vier miljoen dollar of zo. Die romantiek van guerilla-filmen en Tante Agaath-financiering kan hij zich echter niet meer veroorloven. Sean Penn en Nick Nolte wilden graag meedoen en voordat je ‘Stone’ kan zeggen schoot het budget omhoog naar twintig miljoen dollar. Dit weerhoudt de producenten er niet van om in de persmap alsnog uitgebreid te flirten met het low budget-imago. "We moesten de acteurs ervan overtuigen dat ze geen topsalaris konden krijgen." Petje af hoor, dat doet Pim de la Parra hen niet na.

New Age Indianen-mystiek
Het scenario van debutant John Ridley bood Oliver Stone de mogelijkheid om zich achter de regels van een genre-film te verschuilen. En hier komt zijn lef pas echt tevoorschijn. Hij deinsde er niet voor terug om alle clichés te gebruiken die sinds Thelma & Louise, Red Rock West en talloze Europese reclamemakers zijn gecreëerd: imposante rotsformaties, een rode Ford Mustang, felgele verkeersborden en verlopen jaren vijftig glorie. Als je met New Age Indianen-mystiek shampoo kunt verkopen in Nederland, dan is het goed genoeg voor Oliver Stone.
Het kan ook luiheid zijn, hoor ik de cinefiele conspiracy theorists al fluisteren. Nee, dat is het niet, want Stone slaat als eerste de plank raak. Hij tovert de woestijnkitsch om in een driedimensionele ervaring. De kijker voelt bij wijze het zweet — van angst en van de hitte — langs zijn of haar slapen druppelen. De personages in het verlopen plaatsje Superior, Arizona, mogen dan wel een stripachtige amusementswaarde hebben — Stone weet aannemelijk te maken dat je in zo’n achtergebleven gat vanzelf de trekken van een typetje krijgt. Er is niets anders te doen dan een rol spelen in de kleine gemeenschap, want het is te gevaarlijk om je echte gevoelens te laten zien.

Lieve lust
Sean Penn speelt de rol van zijn leven als Bobby Cooper, een snelle gokker op weg naar Vegas. In zijn hoogmoed ziet hij geen gevaar — niet van de Russische maffia die hem op de hielen zit en niet van de boerenpummel (een hilarische Billy Bob Thornton) die de kapotte radiatorslang van zijn antieke Ford Mustang onder handen neemt. Te voet wordt Cooper een andere man. Het verlies van zijn mobiliteit maakt hem kwetsbaar. Hij raakt verstrikt in een serie van ongelukjes en samenzweringen, met hoofdrollen voor de geile Indiaanse Grace (Jennifer Lopez) en haar echtgenoot Jake (Nick Nolte). Met zijn grijze, magere stekelkop zou hij haar vader kunnen zijn, zij manipuleert dat het een lieve lust is. De Mexicaans-Amerikaanse Lopez heeft genoeg Indiaans bloed om zich een koninklijke waardigheid aan te kunnen meten, in tegenstelling tot haar collega Selma Hayek, die het alleen moet hebben van haar babe factor. Ook de bijrollen zijn heerlijk goed gecast: voormalig Dynasty-cowboy Bo Hopkins als koffieshop-meubilair, Joaquin Phoenix als de aggressieve, domme rockabilly Toby N. Tucker ("they call me TNT") en Jon Voight in een creatie die zo knap is, dat het zonde is om te verklappen wie hij speelt.
Natuurlijk gaat Bobby regelrecht de verdoemenis in. Een beetje film noir maakt dat al snel duidelijk. Maar het zijn niet alleen de acteurs die U-turn uittillen boven de middelmaat van het genre. Stone en zijn vaste cameraman hebben als vanouds gekozen voor experimenten. Met het gebruik van goedkoop filmmateriaal creëerde Stone ruwe, schokkerige beelden waarin het kleurgebruik door de slechte kwaliteit automatisch wordt overstuurd. Als Cooper in het begin van de film pilletjes slikt, dan verandert de perceptie van de camera ook. De benauwdheid van zijn situatie wordt ook heel abstract, psychedelisch bijna, in beeld gebracht, met korte tussenshots en flashbacks. U-turn is een fascinerende rit op de achtbaan; schuddend komt je wagentje tot stilstand en je zult even naar adem moeten happen voordat je eruit klimt.

Thessa Mooij