TULPAN

tulpan onderscheidt zich van veel andere herders-in-tenten-films door het gebrek aan sturing. Het mist een spiritueel einddoel en dat is voor de toeschouwer wel zo prettig.

Een gewonde kameel in een zijspanmotor. Dat is deze film in één beeld. Geknield en verbonden zit hij in de motorische lappenmand van de dorpsgek/dokter. Stof, wind, zand, waait om hem heen, maar hij kan nergens heen. Hij zit maar in dat bakkie. Kijkt een beetje rond. Zijn moeder achtervolgt hem en die gekke dokter denkt dat hij de kameel kan genezen. Hij is de enige dokter in dat oneindige Kazachstaanse dorp dat de steppe heet. Ver ver weg van de stad en de lichtjes. Ver weg van Borat ook. Hutten, oud ijzer, een paar mensen, en heel, heel veel schapen.
Al sinds zijn debuut paradise (1996) filmt regisseur Sergei Dvortsevoy zulke gemeenschappen als die in zijn laatste film tulpan te zien zijn: afgesloten van de wereld, op zichzelf staand, levend van en met de beesten. Vooral die dieren krijgen in vergelijking met meer etnografische voorgangers onevenredig veel aandacht van Dvorstevoy. Menselijk gedragingen worden bij hem dierlijk en dierlijke gedragingen worden menselijk. Heel natuurlijk. In bread day (1998) was het gefröbel van de bok en de geit net zo belangrijk als het gevloek en gemopper van de dagelijkse bezoekers van de broodwinkel. Mens en dier zijn in een afgesloten gemeenschap altijd aan elkaars lot gekoppeld. Samenreizend in een circus (highway, 1999), of met z’n tweeën samenlevend in een Moskous appartement (in the dark, 2004).

Samen pissen
In tulpan draait het vooral om de mens-schaap relatie, met een fabuleuze mond-op-mondbeademing als hoogtepunt. Asa (Askhat Kuchinchirekov) komt als marineofficier vanuit Rusland terug naar de steppe. Er schijnt een meisje voor hem te zijn om mee te trouwen. Tulpan. Asa’s familie biedt een kandelaar en wat schapen aan, maar dat blijkt niet genoeg, Tulpan — die we nooit te zien krijgen — vindt zijn oren te groot. En bovendien is Asa geen herder, en wat moet een vrouw zonder herder, zonder iemand met een kudde schapen, de munteenheid van de steppe? Geen schapen, geen vrouw. Dus gaat Asa het leren bij zijn oom Ondas, die wel een kudde heeft, of in ieder geval één in bruikleen heeft. Een oom met wie hij sinds zijn terugkomst in een tent op de steppe woont, samen met zijn halfzusje, broertje en moeder. Als het niets met schapen te maken heeft, dan gebeurt het in die tent. Ze pissen samen, eten samen, spelen samen, zingen samen en zwijgen samen. De grond onder hun voeten is alleen niet meer vruchtbaar. Juist als Asa het hoeden wil leren, blijkt de steppe eenvoudigweg op. De lammeren sterven, er is niet meer genoeg voedsel tussen het zand te vinden. Het is tijd om te verhuizen. De kudde gaat zeker mee. Alleen Asa weet nog niet wat hij moet doen. En Tulpan dan?

Mike Naafs