TRI BRATA

Eigenlijk gaan alle films van Serik Aprimov over de teloorgang van oude waarden, vooral op het Kazachstaanse platteland, over de verwording tot een moderne samenleving. Maar van een nostalgische blik naar het verleden is geen sprake. Het enige dat je er werkelijk tegenover kunt stellen is innerlijke kracht, en, in het geval van Tri brata, hoop en verbeelding.

Filmmakers uit Kazachstan die de laatste jaren aan het werk zijn tonen een grote betrokkenheid bij de moeilijkheden waarin hun land verkeert. Na zeventig jaar Sovjet-dominantie is het land uitgeblust en leeggezogen. De onafhankelijkheid heeft, zoals in zovele voormalige Sovjetstaten, geen enkele verbetering gebracht. In de films van Serik Aprimov is vaak sprake van een conflict tussen de mens en zijn vijandige omgeving. In de film waarmee hij in 1988 afstudeerde, De laatste halte, keert een militair na twee jaar dienst terug naar zijn geboortedorp, dat ten prooi gevallen is aan armoede, verwaarlozing en apathie. Hij kan er niet meer aarden, en vertrekt voor een tweede maal, dit keer om nooit meer terug te komen. Of hij nu zelf in zijn diensttijd veranderd is, of zijn dorp, hij voelt zich er een vreemde.

Roestige locomotieven
Met Aksuat heeft Aprimov deze thematiek verder uitgediept. De film gaat over twee broers, waarvan de een in de stad woont, en de ander op het platteland leeft. De kloof tussen stad en platteland is groot in Kazachstan. Tijdens het Sovjet-regime hebben de Sovjets het Russisch wel in de steden ingevoerd — en de Kazachstaanse taal zelfs verboden —, maar niet in de afgelegen dorpen. Alleen al door een andere taal te spreken wordt de stadse broer in het dorp niet geaccepteerd. Maar belangrijker is misschien nog dat beide broers ook in hun eigen omgeving als vreemden ronddolen. Noch dorp, noch stad biedt veiligheid of geborgenheid. De moderne samenleving botst met de persoonlijke behoeften van het individu.
In Aprimovs laatste film, Tri brata, is dat in zekere zin ook het geval. Het is eigenlijk een beetje vreemd om te spreken over een ‘moderne samenleving’, het dorpje waar de drie broers uit de titel wonen is niet meer dan een gehucht op een zanderige vlakte. Het nabijgelegen station is een opslagplaats voor roestige locomotieven, alleen de militaire basis even verderop lijkt iets van de moderne tijd te weerspiegelen. Maar het is de dagelijkse, huidige realiteit in het moderne Kazachstan. Wat Aprimov er in deze film tegenover stelt is de droom, de illusie van een beter leven. Een werkelijkheid die alleen in de herinnering of in de verbeelding bestaat. De drie broers scharrelen geregeld wat rond op het stationnetje om een praatje te maken met de opzichter, een oude man die de Duitse kampen heeft overleefd. Hij vertelt de jongens mooie verhalen over een paradijselijk meer waar de legerofficieren zich vermaken als ze geen dienst hebben. Het leven is er goed en mooi, en er zijn tal van prachtige vrouwen die de mannen ter wille zijn.

Uitvlucht
Vooral dat laatste spreekt de jongens aan, en er worden plannen gesmeed om naar het meer te gaan. De film bestaat voor het grootste deel uit de groeiende fascinatie voor de wereld die de oude man voor hen schetst en de pogingen van de jongens om geld voor de reis te verdienen. Zonder nadrukkelijk het verval in het dorp te tonen, zoals dat bijvoorbeeld in De laatste halte gebeurde, wordt juist tijdens die voorbereidingen uit kleine dingen duidelijk hoe het leven waaraan ze willen ontsnappen eruitziet. Het dorp ligt zeer geïsoleerd, de kinderen hangen voornamelijk rond uit verveling, iets als school lijkt er niet te bestaan. Terloopse opmerkingen van een van de kinderen over zijn ouders roepen een beeld op van een liefdeloos huwelijk. Hij schrikt er niet voor terug zijn eigen vader te beroven, en ook onderling zijn de jongens soms wreed en onverschillig.
De behuizing is krap en armoedig; de broers slapen met z’n drieën in een bed, terwijl de jongste nog niet zindelijk is. Het lijkt misschien alsof de jongens en de oude man een droom delen, maar eigenlijk wordt daardoor juist het verschil benadrukt tussen de jeugd en de ouderdom: voor de kinderen is het de betere en mooiere wereld waar ze naar verlangen en op hopen. Voor de oude man is het vermoedelijk een dierbare herinnering uit het verleden. Erover mijmeren is een uitvlucht uit het leven dat hij leidt, of een manier om zijn oorlogsverleden te vergeten. Hij weet dat het meer niet bestaat, maar het is een troost om erover te kunnen spreken.
Aprimovs stijl is sober maar natuurlijk, zonder de nadrukkelijke onderkoeling van bijvoorbeeld Ormibaev. Waar in Killer de emoties schuilgingen achter een ondoordringbaar masker, zijn ze van de gezichten van de kinderen duidelijk af te lezen. Het is een mooie mengeling van realisme en parabel. De kinderen zijn niet alleen zoekers naar een betere wereld, het zijn ook gewoon beginnende pubers met de overmatige seksuele nieuwsgierigheid die bij hun leeftijd hoort.

Petra van der Ree