Transcendence

Als je de menselijke geest uploadt naar een gigantische computer, is het dan nog wel een mens? Dat is de grote vraag in Transcendence, het regiedebuut van cameraman Wally Pfister.

Met zijn speelfilmdebuut Transcendence doet Wally Pfister een gooi naar sciencefiction van de oude stempel. Dat wil zeggen: scifi waarin het daadwerkelijk om wetenschap gaat, en waarin Grote Ideeën prevaleren boven grote ontploffingen (al ontploft er nog wel het een en ander — je moet een budget van ruim 100 miljoen dollar toch ergens laten zien). In dit geval: ideeën over kunstmatige intelligentie, kortweg AI, en de ‘singularity’: het moment dat computers het menselijk intelligentieniveau zullen ontstijgen. Dat Pfister en scenarist Jack Paglen ervoor kiezen de term ‘singularity’ te vervangen door de ’transcendence’ uit de titel, is overigens tekenend voor de vele religieuze verwijzingen die de film doorspekken.
Waar Spike Jonzes Her eerder dit jaar de mogelijkheden en onmogelijkheden van een relatie tussen mens en software onderzocht, gaat Transcendence een stap verder: mens en machine worden één. Wanneer de briljante maar omstreden computerwetenschapper Will Caster (Johnny Depp) door een anti-digitale terreurorganisatie wordt beschoten met een radioactieve kogel, besluit zijn al even geniale echtgenote Evelyn om zijn laatste levensdagen aan te grijpen om zijn geest te uploaden in PINN, het AI-systeem waar het stel aan werkt. Wanneer haar collega Max tegenwerpt dat er andere manieren zijn om Will in leven te houden, doet ze dat kortweg van de hand: "Dat kan nog decennia duren. Dit is nu."
Die uitspraak illustreert direct de kracht én de zwakte van Transcendence. De discussies die Pfister centraal zet, zijn zeer actueel — ze gaan niet alleen over technologie (kunstmatige intelligentie, nano-robots, privacy), maar ook over de connecties met religie: de uit de dood herrezen Will verzamelt al snel een sekte-achtige groep volgelingen om zich heen en weet als door een wonder mensen en natuur te helen. Maar juist daardoor is de film bij zijn verschijning al bijna weer verouderd: het scenario dateert uit 2012, een eeuwigheid in digitale levensjaren. Erger is dat Pfister niet duidelijk lijkt te weten wat hij zélf over die onderwerpen wil zeggen, buiten een al te generieke afkeer van het nieuwe en nostalgische hang naar een analoog verleden — niet verwonderlijk voor een filmmaker die ook als Christopher Nolans vaste cameraman het digitale schuwde en koppig op 35mm bleef filmen. Al met al leidt die prijzenswaardige poging tot een film over Grote Ideeën, ook dankzij enkele al te opvallende gaten in de plot, vooral tot Grote Vraagtekens.

Joost Broeren