Toen mijn vader een struik werd (setbezoek)

Het is een prachtige dag om de filmset van Nicole van Kilsdonks (Ventoux, Patatje Oorlog) Toen mijn vader een struik werd te bezoeken. De laagstaande zon schijnt oranje door de bomen, vogels fluiten, het ruikt naar herfst. We zijn in Kroatië.

Door Sacha Gertsik

Toen mijn vader een struik werd is gebaseerd op het gelijknamige kinderboek van Joke van Leeuwen. Het gaat over de tienjarige Toda die op de vlucht moet voor een oorlog. Een film die juist nu gemaakt moest worden, vertelde Van Kilsdonk ruim een jaar geleden op de set in Kroatië: "Het thema is ontzettend relevant. Door de ogen van een tienjarig meisje kun je des te beter de absurditeit van oorlog laten zien. En het hebben over de mallemolen van de bureaucratie." Die kinder­ogen zijn van de tienjarige Celeste Holsheimer. Hoewel ze er al heel wat draaidagen op heeft zitten, verraadt ze geen spoortje vermoeidheid: vrolijk huppelt ze over de set, op de voet gevolgd door haar begeleider Diane. Maar als even later "Tiko molim!" (‘Stilte graag’ in het Kroatisch) klinkt voordat de opname begint, is ze onmiddellijk geconcentreerd.

Co-productie
Bij de rest van de grotendeels Kroatische crew laat de concentratie nog te wensen over. Er wordt opvallend veel gegrinnikt. Dat komt omdat line producer Ben Bouwmeester zijn traditie in ere houdt: in elke film waar hij aan meewerkt probeert hij een figurantenrolletje te vervullen. Vandaag mag hij als soldaat een deur intrappen. Buiten adem vertelt hij even later over de samenwerking tussen Nederland en Kroatië. "Tegen­woordig heb je vaak een internationale coproductie nodig om genoeg budget bij elkaar te krijgen. Het Nederlandse Lemming Film produceert deze film in samenwerking met Belgische en Kroatische coproducenten." Aan zulke samenwerkingen zijn regels verbonden. Zo moet een bepaald percentage van het budget in een coproducerend land worden uitgegeven of moet een aantal crewleden uit dat land afkomstig zijn. Om die reden staat er maar een beperkt aantal Nederlanders op de set. Cameraman Gregg Telussa: "Film is een universele taal, maar het was wel even wennen, omdat er in Kroatie veel hiërarchischer wordt gewerkt op een filmset. Dat stamt nog uit de tijd dat de Joegoslavische filmindustrie floreerde en ze een systeem wilden realiseren dat leek op het oude Hollywood-studiosysteem."

Deur intrappen
Producent Leontine Petit benadrukt dat de samenwerking met Kroatië bij deze film niet alleen om financiële redenen is ontstaan. "We waren op zoek naar een plek die iets universeels had, er niet als een specifiek land uit zou zien." De geschiedenis van het land speelde ook een belangrijke rol. "De Joegoslavische oorlog is nog maar 25 jaar geleden. Die oorlog heeft diepe wonden geslagen, die hier nog steeds voelbaar zijn. Het zit in de details. Veel mensen die aan de film meewerken, hebben die oorlog meegemaakt. Ze weten hoe ontwrichtend dat was. Dat wordt uiteindelijk voelbaar in de film." Regieassistent Tessel Yunice vult aan: "Soms hoor je ze dan zeggen ‘Zo trap je geen deur in’ of ‘Zo hou je geen wapen vast’. Je vergeet dat deze mensen een oorlog hebben meegemaakt, maar als je dit hoort weet je het weer."

Idealisme
Even later drommen de crewleden samen aan lange tafels onder een partytent. Het is tijd voor de lunch. Van Kilsdonk en Petit vertellen over hun idealistische beweegredenen om de film te maken. Van Kilsdonk: "Ik wil graag het fenomeen van grenzen onderzoeken. Er worden allemaal hekken en muren opgetrokken terwijl er in de Europese Unie een generatie kinderen opgroeit die amper weet wat grenzen zijn!" Petit: "Daarom is het belangrijk om zulke verhalen te vertellen: ze staan voor iets groters. Op mijn paspoort ben ik Nederlands maar ik voel me Europeaan. En eigenlijk zie je dat nu ook in de filmindustrie. Om de films te kunnen maken die we willen maken, moeten we internationaal samenwerken, anders lukt het niet. Het begon als noodzaak maar die samenwerking is ook inspirerend: alle nieuwe mensen waar je mee werkt, alle locaties, de geschiedenis van de plekken waar je komt, voegen iets toe aan de uiteindelijke film."

Charmante europudding
Als de film er dan bijna twee jaar later eindelijk is, blijkt de claim van Petit waar: het is een charmante europudding geworden. Toen mijn vader een struik werd verbeeldt een anoniem land, dat zucht onder een anonieme oorlog die wordt gevoerd door mensen met anonieme accenten. Nooit wordt die oorlog écht intimiderend, maar de lessen die de jonge kijker samen met de onverschrokken Toda leert over grenzen en verdraagzaamheid zijn in deze tijd geen overbodige luxe.