To the Wonder

Terrence Malick heeft het op z’n heupen met vijf films in drie jaar. Die haast komt To the Wonder niet ten goede.

Door Ronald Rovers

In Terrence Malicks goddelijke tragedie To the Wonder verwondert de publiciteitsschuwe Texaan zich over verloren liefdes. Maar zoals bij elke film van Malick meer het geval is, moet je wel in de stemming zijn om mee te gaan in zijn impressionistisch meanderende en hoogdravende toon. Zijn zoektocht naar het godsdeeltje in de mens, steevast geobserveerd door een prisma van zonnestralen en quasireligieuze mijmeringen, voelt soms topzwaar en balanceert op de rand van parodie. In The Tree of Life lukte het om desondanks iets van de enormiteit van het bestaan in die ene vlietende seconde van de eeuwigheid te laten zien maar To the Wonder maakt zijn spirituele ambities niet helemaal waar.
Dialogen en plot zijn er nauwelijks. Het zijn de voice-overs en de beelden die het verhaal vertellen, een stijl die Malick steeds rigoureuzer hanteert sinds hij bij The New World voor het eerst samenwerkte met cameraman Emmanuel Lubezki. Lubezki’s zwierende camera volgt hier de verliefde Neil en Marina van de parken en pleinen van Parijs naar de straten en velden van kleinsteeds Amerika, waar Marina met haar tienjarige dochter bij Neil intrekt. Maar het duurt niet lang voordat Neil begint te twijfelen, een besluiteloosheid die gespiegeld wordt in de geloofscrisis van de priester in het stadje.

Temperament
En daar is het Malick om te doen, die vergelijking tussen aardse, menselijke liefde en onbaatzuchtige, goddelijke liefde. Een kwestie waarover generaties romantici het hoofd en het hart hebben gebroken. Het probleem is alleen dat Malick er weinig zinnigs over te melden heeft. De priester verliest z’n geloof omdat hij niet in het reine kan komen met de armoede om zich heen en de twee geliefden raken van elkaar verwijderd door hun verschillende temperamenten. Prachtig melancholisch gefilmd allemaal maar het blijft teveel aan de buitenkant. Malick weet er geen vragen van te maken. Zijn eenzijdige verbeelding van vrouwen als delicate, gracieuze, zelfs onbaatzuchtige wezens — Pocahontas, Mrs O’Brien, Marina — buiten het begrip en het bereik van mannen kan trouwens wel een update gebruiken, want dat idee werd al tijdens de Zondeval onderuit gehaald.
De kracht van Malicks eerdere films was dat de grote vragen die gesteld werden, geworteld waren in kleine en grote geschiedenissen. Het was duidelijk waarom ze die vragen stelden. In To the Wonder ontbreken die geschiedenissen en worden de personages dus nooit meer dan vignetten. Toch wil de film gezien de thema’s die Malick serveert — alles lijkt te verwijzen naar een diepgevoelde spirituele crisis — meer zijn dan een stemmingsstuk en dan moet je dus wel concluderen dat hij niet in z’n opzet geslaagd is.

Malick doet het zo
Uit het gat van twintig jaar tussen Days of Heaven (1978) en The Thin Red Line (1998) kwam Terrence Malick tevoorschijn als een impressionist, met die typische camera’s die om de personages heen draaien, het weerkaatsende avondlicht, de orkestrale soundtracks en de royale penseelstreken waarmee hij zijn verhalen tekent. Malick schrijft die verhalen vanuit de traditie van het Amerikaans Transcendentalisme dat het universum ontrafelt in een Natuur en een Ziel. Volgens die gedachte vindt men harmonie met de ziel van de wereld door in harmonie met de natuur te leven. Thema’s als onze verhouding met de natuur, de (on)mogelijkheid van liefde en de transformerende invloed van geweld zijn sindsdien vaste prik bij Malick. Hij baseert zich op reële gebeurtenissen (soms autobiografisch, zoals de vroege dood van zijn broer Chris voor The Tree of Life, meestal historie met een hoofdletter, zoals het arriveren van Europese kolonisten in Amerika voor The New World) maar hij tilt ze naar een metafysisch niveau door personages zich te laten verwonderen over wie en wat ze om zich heen zien.
Malicks typerende gebruik van voice-overs die geen directe verhouding met de beelden hebben, die vaak niet de motivaties van een personage uitleggen en waarvan, zoals in The Thin Red Line, de helft van de tijd niet eens duidelijk is bij wie ze horen, zijn illustraties van een leidmotief: ze laten een onontwarbare, wezenlijke verstrengeling met de wereld ervaren. Malick laat een wereld zien die reëel en onkenbaar is, wreed en inspirerend, die verwondert en om nederigheid vraagt. Hij wordt een filosofische filmmaker genoemd omdat hij meer geïnteresseerd zou zijn in ideeën dan in narratief en personages en die tendens wordt met elke film duidelijker voelbaar.