TIERRA

Tussen aarde en kosmos

  • Datum 08-02-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films TIERRA
  • Regie
    Julio Medem
    Te zien vanaf
    01-01-1996
    Land
    Spanje
  • Deel dit artikel

Angel (Carmelo Gómez) bereidt zich voor op de strijd tegen de schildluis

De relatie tussen natuur, mens en kosmos is het terugkerende thema in de films van de Baskische regisseur Julio Medem. In zijn nieuwste film Tierra (letterlijk: aarde) worstelt de 30-jarige hoofdpersoon Angel met zijn half aardse en half bovenaardse identiteit. Uiteindelijk spitst zijn conflict zich toe op de keuze die hij moet maken tussen twee uitzonderlijke, maar tegengestelde vrouwen.

Bij veel Spaanse, maar ook Zuid-Amerikaanse kunstenaars is van oudsher een zekere hang te bespeuren naar het magisch realisme. Namen die door het hoofd spoken zijn die van de schrijver Gabriel Garçia Marquez, de excentrieke schilder Salvador Dali en de filmende ‘duivelskunstenaar’ Luis Buñuel. Het bindende element van de uitingen van deze kunststroming is de overtuiging dat er meer is tussen hemel en aarde dan we met het blote oog kunnen waarnemen. Op het esthetische vlak vertaalt deze instelling zich meestal in eigenzinnige en allegorische beelden en verhalen, waarbij de humor niet zelden als een relativerende ondertoon wordt gebruikt.
In zijn veelbekroonde debuutfilm Vacas (1991) slaagde Julio Medem er nog in om op overtuigende en meeslepende wijze uiting te geven aan zijn eigen voorkeur voor het magisch realisme. Helaas is er net als bij zijn tweede film La ardilla roja (1993) ook bij Tierra sprake van een al te simplistisch verhaalgegeven, waar op geforceerde wijze een laagje pseudo-mystiek overheen is gegoten.

Twee missies
Angel is werkzaam als insectenverdelger. Meteen aan het begin van de film wordt hij geïntroduceerd als een in zichzelf pratende persoon die half mens en half engel, half levend en half dood is, of althans dat denkt te zijn. Halverwege de film vernemen we namelijk en passant dat hij een tijdje in een psychiatrische kliniek heeft gezeten. Angel heeft niet alleen het vermogen om in een soort tussenwereld te communiceren met mensen die overleden zijn, maar kan ook buiten zichzelf treden, waarbij hij meer dan eens met zijn wederhelft in discussie gaat.
Hij heeft in zijn leven twee belangrijke missies, zo lijkt het. Allereerst moet hij de wijnboeren in de omgeving verlossen van een vlak onder de grond levende schildluis, die een vervelende invloed heeft op de smaak van de wijnen. Tijdens de uitvoering van deze taak, waarbij hij zich in een soort futuristisch beschermend pak door het ruige landschap beweegt, raakt hij verstrikt in de liefde voor twee vrouwen. Angela is intelligent en gevoelig, maar ze is getrouwd en heeft een dochtertje. Mari is een jonge en onstuimige schoonheid, die het met bijna alle mannen in het dorp doet. Kortom: de klassieke keuze tussen de twee uitersten van verstand en gevoel, waar ieder mens in zijn leven wel eens mee geconfronteerd wordt. Na enig verwarrend heen en weer geschuif, waarbij naast Angel ook andere mannen betrokken zijn, volgt pas aan het eind van de film de ontknoping van deze relationele stoelendans.

Saillante details
Julio Medem beschikt onmiskenbaar over een geheel eigen en bij vlagen zeer krachtige beeldtaal. Net als in zijn vorige twee speelfilms dwaalt bijvoorbeeld ook nu weer de camera regelmatig door de natuur, waarbij het zoekende oog van de camera zijn eigen weg lijkt te gaan. Medem is ook een meester in het besteden van aandacht aan kleine saillante details. Onheilspellend is het beeld van een strop, die buiten aan de woning van Angela hangt en waar eerst het verkoolde lichaam van een schaap mee wordt opgehangen, maar waarmee later de vader van Angela zelfmoord probeert te plegen. Ook in de montage zijn een aantal speelse, maar ingenieuze flashbacks op zo’n manier achter en door elkaar geplaatst, dat bepaalde schijnbaar vergeten delen van het verhaal later toch weer een onverwachte betekenis krijgen. Vooral de eerste ontmoetingen tussen Angel en Mari worden op die manier stapsgewijs getoond.
Het belangrijkste probleem van Tierra is echter de richtingloosheid van het verhaal. Zo wordt nooit precies duidelijk gemaakt wat de hoofdpersoon nu echt drijft en of het nu om een naïve idealist gaat of om een mythisch, engelachtig wezen, met een boodschap voor de dolende mensheid. Het einde van de film is helemaal te slap voor woorden. Het enige, echte probleem waar Angel mee blijkt te zitten is dat hij maar niet kan kiezen tussen de twee vrouwen. Zijn uiteindelijk keuze wordt tot het laatste moment uitgesteld en de onthulling ervan maakt de anti-climax compleet. Medem is zonder meer een getalenteerde filmmaker, maar het is te hopen dat hij zich in de toekomst niet maar laat verleiden tot de goedkope New Age-retoriek waar Tierra uiteindelijk aan bezwijkt. Dat hij maar moge terugkeren naar de directe, beeldende kracht van Vacas.

François Stienen