Three Monkeys

Three Monkeys, de nieuwe film van Nuri Bilge Ceylan (Uzak, Iklimler), is een politieke thriller zonder thrill, een whodunit zonder dat er iets gebeurd is. Nou ja, niets? Alleen voor degenen die niet willen horen, niet willen zien, en zelfs daarover zwijgen.

Als hij aan de vooravond van de verkiezingen een dodelijk verkeersongeluk veroorzaakt, dwingt de aalgladde lokale politicus Servet zijn chauffeur Eyüp om door te rijden alsof er niets aan de hand is. En als Eyüp vervolgens in de gevangenis belandt omdat hij (voor een flinke schadeloosstelling) de schuld voor zijn werkgever op zich neemt, blijven zijn echtgenote Hacer en jongvolwassen zoon Ismael alleen achter en ontstaat er opnieuw een chantabele afhankelijkheidsrelatie tussen de politicus en de familie van de chauffeur.

Zo naverteld heeft Three Monkeys (Üç maymun) van de Turkse filmmaker Nuri Bilge Ceylan al meer plot dan alle films die hij daarvoor maakte tezamen. Zijn terugkeer naar een min of meer lineair verhaal zal ook wel niet helemaal toevallig zijn, na het extreem persoonlijke en ingekeerde Iklimler, waarin de regisseur en zijn echtgenote zelf de hoofdrollen speelden en hun huwelijksproblemen onder de loep namen. Maar zelfs nu, met deze mix tussen film noir en melodrama, heeft zo’n verhaal voor Ceylan alleen maar zin als het ondermijnd kan worden door alles wat hij níet vertelt. Zelfs het auto-ongeluk waar de film mee van start gaat vindt buiten beeld plaats. Het is aan de toeschouwer om tussen de spiegelende glassplinters op de weg zelf verhaal en betekenis bijeen te rapen.

Ceylan wordt vaak vergeleken met grote klassieke Europese filmauteurs als Michelangelo Antonioni en Andrei Tarkovski, al is hij radicaler en compromislozer in de manier waarop hij de tijd één en al gestolde tijd kan laten zijn.

Jager en prooi
Dat is in het geval van Three Monkeys misschien nog wel belangrijker dan in Ceylans vorige films, omdat hij door middel van zijn existentialistische minimalisme wel een ferm statement maakt over de politieke situatie in zijn land (al zal hij dat zelf natuurlijk nooit zo noemen). De titel van de film verwijst niet alleen naar het onvermogen of de onwil van de hoofdpersonen om met elkaar te communiceren, maar ook naar het feit dat het omwille van hun veiligheid en lijfsbehoud maar beter is om mond, ogen en oren gesloten te houden.

Zowel binnen de minisamenleving van het gezin, als de macrokosmos van de politieke maatschappij, zijn er geen bondgenoten, alleen tijdelijke allianties, en heeft iedereen een dubbele agenda. Ieder personage is afwisselend jager en prooi, loyaal en verrader. Iedereen draagt schuld, heeft schuld en beschuldigt en schuift verantwoordelijkheden op anderen af. Soms worden ze in de rug gesteund door traditionele verhoudingen (werkgever-werknemer, moeder-zoon), maar vaker zien ze die verstoord door de komst van een indringer, of zijn ze die buitenstaander zelf als alles weer een andere kant op begint te schuiven.

Want zo kun je Three Monkeys nog het beste zien, onder die eindeloze dreigende wolkenluchten die we al uit Uzak kennen en in die oneindig wijde kaders: als een kijkdoos, die soms door de regisseur heel lichtjes uit het lood getild wordt. Geen enkel meubelstuk heeft een vaste plek in dit ontzielde universum, niemand een eigen stoel.

Voor Three Monkeys won Nuri Bilge Ceylan vorig jaar in Cannes de regieprijs, want er is natuurlijk geen regisseur die zoals hij je het gevoel kan geven uit de tijd gezogen te zijn (soms doet zijn film bijna ouderwets melodramatisch aan), om je dan met een klap op de voorruit van de actualiteit weer bij te laten komen.