THE VAN

In een interview noemt de Ierse schrijver Roddy Doyle zijn romanpersonages ‘beer hunters’, waarna hij vervolgt: "In The van wordt Russische roulette gespeeld, niet met pistolen, maar met bierpullen." Met deze wrange scherts raakt Doyle de kern van zijn roman. Stephen Frears waagde zich aan een verfilming, maar brandde zijn vingers.

Met The van is de verfilming van Roddy Doyle’s uit geestige dialogen opgebouwde en herdruk na herdruk belevende Barrytown-trilogie binnen vijf jaar voltooid. Alan Parker wist het eerste deel in 1991 succesvol om te smeden tot de muzikale komedie The commitments, waarna Frears zich over het tweede deel ontfermde. Zoals hij zich voor My beautiful laundrette door ‘insider’ Hanif Kureishi op sleeptouw liet nemen door Zuid-Londen, zo liet hij zich door Doyle, destijds nog een schoolmeester in een buitenwijk van Dublin maar inmiddels een gevierd schrijver, rondleiden door de Ierse hoofdstad. Zo ontstond in samenwerking met Doyle als scenarist in 1993 The snapper, waarmee Frears uit de rauwe werkelijkheid van een Iers arbeidersgezin heel subtiel een komedie wist te genereren. Het pijnlijke is dat Frears met The van, ondanks het nagenoeg identieke samenwerkingsverband en opnieuw met Doyle als meest betrouwbare gids, het spoor bijster raakte.

Mobiele frietkot
The van draait niet om de familie Rabbitte, maar om de vriendschap tussen de vader van het gezin, de blozende flierefluiter en werkloze stukadoor Larry (Colm Meaney) en de werkloze bakker Bimbo (Donal O’Kelly). Zich loswekend van de ontnuchterende realiteit nemen zij hun toevlucht tot de pub. Het is deze ontsnappingspoging die Doyle vergeleek met het spelen van Russische roulette in The deer hunter. Voordat de dodelijke kogel echter wordt afgevuurd zien de werkloze veertigers, gezegend als zij zijn met hun kroostrijke gezinnen, in dat het ontwaken uit de dronkemansroes niet plezierig is. Het affiche van John Wayne in de keuken van de familie Rabbitte, een van de vele verwijzingen naar het wilde westen, vervult daarbij meer dan een puur decoratieve functie. Larry en Bimbo zijn als het ware Ierse equivalenten van het roemruchte boevenpaar Butch Cassidy en The Sundance Kid of de modernere vrouwelijke varianten Thelma en Louise uit de gelijknamige speelfilms.
Als zodanig nemen ook Larry en Bimbo, om te ontsnappen aan hun weinig perspectief biedende situatie, het heft in eigen handen. Op de snijdende klanken van Eric Claptons sologitaar gaan zij met een mobiel frietkot op pad om de straten van Dublin te veroveren. Het zijn de spelkwaliteiten van het Ierse elftal tijdens het WK voetbal 1990 die de pijlers gaan vormen van de recette. Zolang er een overwinningsroes heerst wordt ‘Bimbo’s Burgers’ bestormd door een uitgelaten menigte, maar wanneer de Ieren het onderspit moeten delven, zakt de opgewekte energie op alle fronten. Ook de twee ‘urban cowboys’, gebroederlijk nog ‘I was born under a wandering star’ zingend, moeten de zegezang staken. Door ontstane machtsverhoudingen op de vierkante meter van het frietkot, wordt de vriendschap danig op de proef gesteld. Frears geeft hiermee zijn oude vijand Margaret Thatcher, die het particuliere ondernemerschap immers ten koste van alles zo hoog in haar vaandel droeg, nog even een schop onder haar kont.

Carry on
Het is echter niet alleen de politiek van sociaal darwinisme en daarmee dus Thatchers derrière waar Frears zich om bekommert. Sterker nog, door alle obligate grappenmakerij valt die hele achterliggende gedachte in duigen. Frears wil te graag de lachers op zijn hand hebben en een close-up van Larry’s achterwerk is dan ook veelbetekenend. Het drama dat zich in die frietkot zou moeten afspelen wordt door alle lolbroekerij niet geloofwaardig. Ook kon Frears het gezin Rabbitte niet helemaal loslaten en het gevolg daarvan is dat de familieleden bijzonder schetsmatig worden neergezet.
Moeder is zich bijvoorbeeld noodgedwongen aan het ontwikkelen. Frears laat even zien dat ze George Eliot leest en laat haar even zeggen dat ze voor haar examen geslaagd is, maar daarmee is de kous af. Dat de vijf kinderen nog steeds branieschoppers zijn wordt even aangeduid met ’the swearbox’, een met munten gevulde jampot die bij elke vloek voller wordt.
The van is te dolkomisch en zou geen gek figuur slaan in de serie ‘Carry on’-films die nog regelmatig op de BBC te zien zijn. ‘Carry on laughing’ wel te verstaan. Dat is jammer want het is wel duidelijk dat Frears er met zijn achtergrond als ‘angry young man’ en zijn filmische oeuvre van prachtige, vlijmscherpe analyses van de onder- en bovenklasse niet op uit is geweest een onvervalste farce af te leveren.

Belinda van de Graaf